Tết Hàn Thực là Tết gì? Nguồn gốc và ý nghĩa Tết Hàn Thực

Từ xa xưa, cứ đến dịp Tết Hàn thực người Việt lại nô nức chuẩn bị những đĩa bánh trôi bánh chay để cúng ông bà tổ tiên. Tuy thế, không phải ai cũng biết ý nghĩa cũng như nguồn gốc của ngày Tết Hàn thực bắt nguồn từ đâu? Trong bài viết này TimDapAnsẽ chia sẻ cho các bạn sự tích ngày Tết Hàn thực để các bạn cùng tìm hiểu.

• Cách làm bánh trôi ngũ sắc
• Cách làm bánh trôi - bánh chay
• Văn cúng Tết Hàn thực

1. Tết Hàn Thực là ngày gì?

Tết Hàn Thực còn gọi là “Tết bánh trôi bánh chay” hay “Tết đồ lạnh”, diễn ra vào ngày 3/3 âm lịch hàng năm.

Trong ngày này, các gia đình người Việt đều làm bánh trôi bánh chay để cúng tổ tiên, cầu mong những điều tốt đẹp.

Theo chiết tự chữ Hán, “Hàn” có nghĩa là lạnh, còn “Thực” có nghĩa là thức ăn, tết Hàn Thực chính là "ngày ăn đồ lạnh" theo đúng nghĩa đen. Theo truyền thống, trong ngày này người ta không nổi lửa nấu cơm mà chỉ căn thức ăn đã nấu từ hôm trước, thức ăn nguội.

Tết Hàn Thực ở Việt Nam vốn xuất phát từ điển tích của Trung Quốc. Tuy vậy, ngày tết này của nước ta vẫn mang những bản sắc riêng biệt, đậm nét văn hóa người Việt.

Năm nay, Tết Hàn Thực sẽ diễn ra vào Chủ Nhật, 3 tháng 4

2. Ý nghĩa tết Hàn Thực

Tưởng nhớ đến người thân đã khuất

Về ý nghĩa mặt chữ thì "Hàn Thực" có nghĩa là "thức ăn lạnh", theo đó mọi người sẽ dùng thức ăn lạnh, nguội như một cách tưởng nhớ đến những người thân đã khuất.

Cụ thể trong cuốn tiểu thuyết Đông Chu liệt quốc của Trung Quốc đã đề cập đến ý nghĩa của ngày lễ Hàn Thực gắn liền với cái chết đầy thương tiếc của vị hiền sĩ Giới Tử Thôi, chết do cháy rừng.

Nhà vua lúc bấy giờ vì nhớ đến tình nghĩa lúc sinh thời, đau lòng mà lập đền thờ, đồng thời ban lệnh kiêng đốt lửa trong 3 ngày để thể hiện sự thương xót và dùng ngày 3 đến ngày 5 tháng 3, âm lịch hàng năm để tưởng niệm đến Giới Tử Thôi.

Nhưng tại Việt Nam, lễ Hàn Thực mang nét riêng biệt rõ ràng khi người dân không cần phải kiêng lửa, họ đặc biệt chuẩn bị bánh trôi - đại diện cho thức ăn nguội và dâng lên tổ tiên, thể hiện sự biết ơn trước công dưỡng dục, ơn sinh thành.

Thể hiện truyền thống dân tộc

Từ lâu bánh trôi, bánh chay đã được sử dụng phổ biến tại Việt Nam, hình ảnh những viên bánh tròn, hơi dẹt đã đi sâu vào nét truyền thống dân tộc thông qua thơ ca. Hình ảnh bánh trôi nước được nhà thơ Hồ Xuân Hương, ẩn dụ cho nét đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam: trong trắng, hy sinh, lam lũ, sự tảo tần,...

Với phần vỏ bánh được làm từ bột gạo nếp, được nắn dạng viên tròn, bên trong là nhân đường đỏ, chỉ cần luộc chín với nước sôi sẽ trở thành bánh trôi. Bánh chay nắn dạng tròn hơi dẹt, không có nhân, sau khi được luộc chín ăn cùng với nước đường.

Thể hiện rõ ràng nét văn hóa lúa nước từ xa xưa của dân tộc ta, khi cả 2 loại bánh trôi, bánh chay đều được làm từ bột gạo nếp thơm, thể hiện truyền thống trân trọng thành quả lao động của người nông dân.

Ôn lại chuyên xưa

Vào lễ Hàn Thực hàng năm, mọi người trong gia đình lại quay quần bên nhau tự tay nắn những viên bánh trôi, bánh chay. Sau đó sẽ vừa thưởng thức vừa chia sẻ với nhau về những mẫu chuyện của riêng mình, những mẫu chuyện xưa của dân tộc.

Trong số những mẫu chuyện xưa nổi tiếng của nước ta có thể nhắc đến sự tích "Lạc Long Quân - Âu Cơ", đặc biệt hình ảnh bánh trôi giúp mọi người lên tưởng đến hình ảnh "bọc trăm trứng" của Âu Cơ.

Dần dần lễ Tết Hàn Thực không thể thiếu bánh trôi, bánh chay và cả những câu chuyện xưa.

3. Ý nghĩa bánh trôi chay ngày tết Hàn Thực

Thể hiện lòng thành với tổ tiên

Từ xa xưa bánh trôi, bánh chay đã được sử dụng để thờ cúng gia tiên, thể hiện lòng thành kính với bề trên vào ngày lễ Hàn Thực.

Thành viên trong gia đình sẽ tụ họp lại cùng chuẩn bị những viên bánh trôi trắng tinh khiết, cẩn thận nắn thành dáng tròn đều. Sau khi dâng lên tổ tiên, mọi người sẽ cùng với nhau thưởng thức những viên bánh trôi tròn đầy cùng với hương vị ngọt ngào, tận hưởng không khí gia đình viên mãn.

Mong muốn thời tiết thuận lợi hài hòa

Được biết ngày lễ Hàn Thực mang mong muốn cho mùa hạ bớt nóng, ngày mùng 3 tháng 3 hàng năm được chọn lựa hoàn toàn không liên quan đến dương lịch, hay bất kì một quy ước đạo giáo nào mà được chọn theo âm lịch, theo luật âm dương ngũ hành, là ngày đánh dấu sự kết thúc của Mộc khí.

Món lạnh theo ngũ hành sẽ thuộc Kim, bánh trôi chay màu trắng cũng thuộc Kim. Bên cạnh đó hình dáng của bánh trôi tròn đều, bên trong phần nhân hình vuông, gợi lên câu tục ngữ "mẹ tròn con vuông".

Bánh chay vỏ trắng tính dương, phần nhân đậu xanh bên trong vàng tươi sáng mang tính âm, âm dương giao hòa. Dùng bánh trôi, bánh chay trong Tết Hàn Thực thể hiện mong muốn mùa hè không còn oi bức, thời tiết thuận hòa.

4. Tết hàn thực có phải là tết thanh minh?

Nhiều người có nghi vấn rằng liệu Tết Hàn Thực và Tết Thanh Minh có phải là một? Nhưng trên thực tế 2 ngày lễ này hoàn toàn tách biệt với nhau.

Tết Thanh Minh thường được xuất hiện tại các quốc gia như Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên. Ngày lễ này diễn ra trong nhiều ngày, thường bắt đầu vào khoảng ngày 4 hoặc ngày 5 tháng 4 (Dương lịch), kéo dài đến ngày 21 tháng 4.

Tết Thanh Minh dựa vào ngày dương lịch, nếu xét theo lịch âm thì bắt buộc rơi vào tháng 3, nhưng không có ngày cố định.

Tết Hàn Thực xuất hiện hàng năm tại các quốc gia như Trung Quốc, miền Bắc Việt Nam, nhưng không kéo dài như Tết Thanh Minh, ngày lễ diễn ra vào ngày 3 tháng 3 (âm lịch).

Tết Hàn Thực được xét theo âm lịch và diễn ra vào ngày cố định trong năm. Mọi nhà thường làm bánh trôi, bánh chay để dâng lên tổ tiên.

5. Những điều kiêng kỵ trong ngày tết Hàn thực

Thực tế, không có quá nhiều điều cần kiêng kỵ Tết Hàn Thực, thế nhưng vẫn có một vài điều bạn nên tránh dưới đây:

- Kiêng nổi lửa: Đúng như tên gọi của dịp này, “Hàn thực” – điều kiêng kỵ đầu tiên trong ngày này chính là lửa, tức là mọi người không đốt lửa nấu thức ăn nóng mà cần chuẩn bị sẵn đồ ăn nguội để đúng bản chất của ngày Tết này. Tuy nhiên ngày nay ngày Tết Hàn Thực đã không còn kiêng lửa nữa và thay vào đó là dùng bánh trôi, bánh chay để dâng hương, với ý nghĩa đó là thức ăn nguội (hàn thực).

- Kiêng ăn mặn, sát sinh: Thắp hương ngày Tết Hàn Thực kiêng có đồ mặn, thay vào đó, các món ăn chay được khuyến khích. Nguyên nhân là vì việc không sát sinh giúp linh hồn của người đã mất được dễ dàng siêu thoát hơn.

- Kiêng cúng kính linh đình: Đồ cúng ông bà, tổ tiên trong Tết Hàn Thực cần sự thanh đạm, không quá cầu kỳ tốn kém. Vì vậy việc tổ chức linh đình, mâm cao cỗ đầy là điều nên tránh. Mọi người chỉ cần làm mâm lễ đơn giản và thành tâm cúng kính là được.

- Kiêng cúng bánh trôi, bánh chay ngũ sắc: Hiện nay có rất nhiều người yêu thích sự sáng tạo, làm bánh trôi, bánh chay ngũ sắc để trông bắt mắt và hấp dẫn khẩu vị hơn. Tuy nhiên bánh nhiều màu chỉ nên dùng dể ăn, còn nếu để cúng tổ tiên trên bàn thờ thì nên dùng bánh trắng để đảm bảo sự thanh khiết, thanh tịnh trong ngày lễ truyền thống này.

Bởi Tết Hàn Thực quan trọng sự thanh tịnh, do đó sự sặc sỡ là thứ nên tránh. Bánh ngày Tết Hàn Thực truyền thống được làm từ bột nếp trắng, tròn đầy, bên trong bọc đường thể hiện sự thanh khiết, tôn vinh bậc tiền nhân.

- Kiêng chuyển nhà: Từ xưa, ông bà ta vẫn thường kiêng chuyển nhà vào ngày tết Hàn Thực, bởi người ta cho rằng khi người thân đã qua đời thì vong linh của họ sẽ còn theo sát những người thân ở lại. Vì thế, việc di chuyển nhà vào ngày này là không nên, bởi sẽ khiến vong linh người đã khuất bị xáo trộn, không tìm được nơi để về.

Hi vọng rằng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về Tết Hàn Thực là ngày gì và ý nghĩa của nó trong văn hoá người Việt.