Giáo án môn Sinh học 8 bài 54: Phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện theo CV 5512

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Nội dung

HOẠT ĐỘNG 1: Xác định vấn đề/Nhiệm vụ học tập/Mở đầu

Mục tiêu: HS biết được các nội dung cơ bản của bài học cần đạt được, tạo tâm thế cho học sinh đi vào tìm hiểu bài mới.

Phương pháp dạy học: Dạy học nhóm; dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình; sử dụng đồ dùng trực quan

Định hướng phát triển năng lực: Năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, năng lực sáng tạo, năng lực trao đổi. Phẩm chất tự tin, tự lập, giao tiếp.

VB: Trong bài 6 các em đã hiểu được khái niệm về phản xạ. Nhiều phản xạ khi sinh ra đã có, cũng có những phản xạ phải học tập mới có được. Vậy phản xạ có những loại nào? làm thế nào để phân biệt được chúng? Muốn hình thành hoặc xoá bỏ phản xạ thì làm như thế nào? Chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay.

HOẠT ĐỘNG 2: Hình thành kiến thức

Mục tiêu: - Phân biệt được phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện.

- Trình bày được quá trình hình thành các phản xạ mới và ức chế các phản xạ cũ. Nêu rõ các điều kiện cần khi thành lập các phản xạ có điều kiện.

- Nêu rõ ý nghĩa của phản xạ có điều kiện với đời sống.

Phương pháp dạy học: Dạy học nhóm; dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình; sử dụng đồ dùng trực quan

Định hướng phát triển năng lực: Năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, năng lực sáng tạo, năng lực trao đổi. Phẩm chất tự tin, tự lập, giao tiếp.

³ 1:

- GV yêu cầu các nhóm làm bài tập mục s trang 166 SGK.

- Gv chốt lại đáp án đúng.

+ Theo em: các ví dụ 1, 2, 4 có điểm chung gì mà được xem là PXKĐK? Tương tự các ví dụ 3, 5, 6 có điểm chung gì mà được xem là PXCĐK?

- Giáo viên chỉnh lí bổ sung, yêu cầu học sinh trả lời: Thế nào là PXCĐK? Thế nào là PXKĐK?

- Giáo viên chốt lại và kết luận.

- Gv yêu cầu HS tìm thêm 2 ví dụ cho mỗi loại phản xạ.

- HS đọc nội dung bảng 52.1.

- Trao đổi trong nhóm hoàn thành bài tập.

- Một số nhóm đọc kết quả.

- Đối chiếu với kết quả bài tập → sửa chữa bổ sung.

- Một vài HS phát biểu lớp nhận xét bổ sung.

I. Phân biệt phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện 

- Phản xạ không điều kiện: là phản xạ sinh ra đã có, không cần phải học tập.

- Phản xạ có điều kiện: là phản xạ được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quá trình học tập, rèn luyện.

³ 2 :

Giáo viên cầu học sinh theo dõi thí nghiệm của Paplôp.

+ Quan sát H.1 em hãy cho biết chó có phản ứng gì khi nhìn thấy bóng đèn?

Giáo viên phân tích H.1: phản xạ định hướng với ánh đèn.

Giáo viên phân tích tiếp H.2: phản xạ tiết nước bọt đối với thức ăn.

+ Em hãy cho biết phản xạ định hướng với ánh đèn và phản xạ tiết nước bọt đối với thức ăn thuộc loại phản xạ gì?

- Yêu cầu học sinh quan sát tiếp H.3.

- Giáo viên phân tích: Bật đèn rồi cho chó ăn, bật đèn rồi cho chó ăn, hai hoạt động này kế tiếp nhau và được lặp đi lặp lại nhiều lần.

+ Sau đó chỉ bật đèn mà không cho chó ăn, quan sát H.4: Em thấy ở chó có hiện tượng gì xảy ra?

- Yêu cầu học sinh quan sát H.2 và H.4: Em hãy cho biết phản xạ tiết nước bọt ở hai hình này khác nhau ở điểm nào?

- Giáo viên nhận xét bổ sung.

- Vậy phản xạ tiết nước bọt ở H.4 thuộc loại phản xạ gì? Vì sao?

+ Trở lại H.3, em hãy cho biết: trung khu thị giác và trung khu ăn uống có mối liên hệ gì không?

- Giáo viên lưu ý: đó là cơ sở thần kinh để hình thành PXCĐK.

- Từ thí nghiệm, thảo luận nhóm, trả lời câu hỏi: Để hình thành phản xạ có điều kiện cần những điều kiện gì?

- Thực chất của việc thành lập PXCĐK?

- Trong thí nghiệm trên nếu ta chỉ bật đèn mà không cho chó ăn nhiều lần thì hiện tượng gì sẽ xảy ra?

- Giáo viên lưu ý đường liên hệ thần kinh tạm thời như đường mòn trên bãi cỏ nếu ta đi thường xuyên sẽ có con đường, ta không đi nữa cỏ sẽ lại dần dần lấp kín.

- Gv liên hệ thực tế → tạo thói quen tốt.

+ Theo em việc hình thành và ức chế PXCĐK có ý nghĩa gì đối đời sống động vật và con người?

- Gv yêu cầu HS làm bài tập mục s trang 167 SGK.

- HS quan sát kỹ hình 52 (1 – 3) đọc chú thích → tự thu nhận thông tin.

- 1 HS trình bày

- Từ kiến thức mục I học sinh nêu được. Đó là PXKĐK

- HS trả lời

- Học sinh quan sát thảo luận, nêu được: Tác nhân kích thích: ở H.2 chó tiết nước bọt vì thức ăn; ở H.4 vì ánh đèn.

- Từ kiến thức mục I học sinh nêu được. Đó là PXCĐK.

- Quan sát, học sinh nêu được: Có đường liên hệ thần kinh tạm thời .

- HS trả lời

- HS: chó sẽ không tiết nước bọt khi có ánh đèn nữa.

- HS trả lời

- HS dựa vào hình 52 kết hợp kiến thức về quá trình thành lập và ức chế PXCĐK → lấy ví dụ.

II. Sự hình thành phản xạ có điều kiện:

1. Hình thành phản xạ có điều kiện.

- Điều kiện:

+ Phải có sự kết hợp giữa kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện.

+ Kích thích có điều kiện phải tác động trước vài giây so với kích thích không điều kiện

+ Quá trình kết hợp đó phải được lặp đi lặp lại nhiều lần.

- Thực chất của việc thành lập phản xạ có điều kiện là sự hình thành đường liên hệ tạm thời nối các vùng của vỏ đại não với nhau.

2. Ức chế phản xạ có điều kiện:

- Khi phản xạ có điều kiện không được củng cố thì sẽ mất dần.

- Ý nghĩa:

+ Đảm bảo sự thích nghi với môi trường và điều kiện sống luôn thay đổi.

+ Hình thành các thói quen tập quán tốt đối với con người.

³ 3:

+ Hoàn thành bảng 52.2 trang 168?

- Gv treo bảng phụ gọi HS lên trình bày.

- Gv chốt lại đáp án đúng.

- Gv yêu cầu HS đọc kỹ thông tin: Mối quan hệ giữa Phản xạ có điều kiện với Phản xạ không điều kiện.

- HS dựa vào kiến thức của mục I và II, thảo luận nhóm → làm bài tập.

- Đại diện nhóm lên làm trên bảng phụ, lớp nhận xét, bổ sung.

- HS tự rút ra kết luận.

III. So sánh các tính chất của phản xạ không điều kiện với phản xạ có điều kiện:

- Bảng 52-2 SGK đã hoàn thiện

HOẠT ĐỘNG 3: Hoạt động luyện tập (10')

Mục tiêu: Luyện tập củng cố nội dung bài học

Phương pháp dạy học: Dạy học nhóm; dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình; sử dụng đồ dùng trực quan

Định hướng phát triển năng lực: Năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, năng lực sáng tạo, năng lực trao đổi. Phẩm chất tự tin, tự lập, giao tiếp.

GV giao nhiệm vụ cho học sinh làm bài tập trắc nghiệm:

Câu 1. Phản xạ không điều kiện có đặc điểm nào dưới đây?

A. Mang tính chất cá thể, không di truyền

B. Trung ương nằm ở trụ não và tủy sống

C. Dễ mất đi khi không được củng cố

D. Số lượng không hạn định

Câu 2. Phản xạ có điều kiện mang đặc trưng nào sau đây?

A. Có sự hình thành đường liên hệ thần kinh tạm thời

B. Cung phản xạ đơn giản

C. Mang tính chất bẩm sinh

D. Bền vững theo thời gian

Câu 3. Phản xạ nào dưới đây là phản xạ có điều kiện?

A. Bỏ chạy khi có báo cháy

B. Nổi gai ốc khi có gió lạnh lùa

C. Vã mồ hôi khi tập luyện quá sức

D. Rụt tay lại khi chạm phải vật nóng

Câu 4. Phản xạ nào dưới đây không có sự tham gia điều khiển của vỏ não?

A. Tim đập nhanh khi nhìn thấy chó dại chạy đến gần

B. Môi tím tái khi trời rét

C. Né sang đường khác khi thấy đường đang đi tới bị tắc

D. Xếp hàng chờ mua bánh Trung thu

Câu 5. Phản xạ nào dưới đây có thể bị mất đi nếu không thường xuyên củng cố?

A. Co chân lại khi bị kim châm

B. Bật dậy khi nghe thấy tiếng chuông báo thức

C. Đỏ bừng mặt khi uống rượu

D. Vã mồ hôi khi lao động nặng nhọc

Câu 6. Thông thường, sự duy trì hay biến mất của phản xạ có điều phụ thuộc chủ yếu vào sự tồn tại của yếu tố nào sau đây?

A. Đường liên hệ thần kinh tạm thời

B. Các vùng chức năng của vỏ não

C. Kích thích không điều kiện

D. Tất cả các phương án còn lại

Câu 7. Sự hình thành phản xạ có điều kiện cần tới điều kiện nào sau đây?

A. Kích thích có điều kiện phải tác động cùng lúc với kích thích không điều kiện

B. Kích thích không điều kiện phải tác động trước kích thích có điều kiện một thời gian ngắn

C. Có sự kết hợp giữa một kích thích có điều kiện và một kích thích không điều kiện

D. Tất cả các phương án còn lại

Câu 8. Phản xạ có điều kiện có ý nghĩa như thế nào trong đời sống con người?

A. Có tính linh hoạt cao, giúp con người dễ dàng thay đổi thói quen để thích nghi với điều kiện sống mới.

B. Mang tính bền vững, giúp con người giữ được các phẩm chất đã được hình thành qua thời gian dài sinh sống.

C. Có tính chất cá thể, tạo ra sự đa dạng sinh học trong nội bộ loài người.

D. Tất cả các phương án còn lại.

Câu 9. Ai là người đầu tiên xây dựng một thí nghiệm quy mô về sự hình thành phản xạ có điều kiện ở loài chó?

A. C. Đacuyn

B. G. Simson

C. I.IV. Paplôp

D. G. Menđen

Câu 10. Phản xạ nào dưới đây không phải là phản xạ có điều kiện?

A. Run lập cập khi giáo viên gọi lên bảng khảo bài

B. Chảy nước miếng khi nhìn thấy quả sấu

C. Vã mồ hôi khi ăn đồ chua

D. Bỏ chạy khi nhìn thấy rắn

Đáp án

HOẠT ĐỘNG 4: Hoạt động vận dụng (8’)

Mục tiêu: Vận dụng làm bài tập

Phương pháp dạy học: Dạy học nhóm; dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình; sử dụng đồ dùng trực quan

Định hướng phát triển năng lực: Năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, năng lực sáng tạo, năng lực trao đổi. Phẩm chất tự tin, tự lập, giao tiếp.

1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV chia lớp thành nhiều nhóm

(mỗi nhóm gồm các HS trong 1 bàn) và giao các nhiệm vụ: thảo luận trả lời các câu hỏi sau và ghi chép lại câu trả lời vào vở bài tập

- Phân biệt phản xạ có điều kiện với phản xạ không điều kiện và nêu rõ mối quan hệ giữa hai loại phản xạ này (nếu có).

2. Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập:

- GV gọi đại diện của mỗi nhóm trình bày nội dung đã thảo luận.

- GV chỉ định ngẫu nhiên HS khác bổ sung.

- GV kiểm tra sản phẩm thu ở vở bài tập.

- GV phân tích báo cáo kết quả của HS theo hướng dẫn dắt đến câu trả lời hoàn thiện.

1. Thực hiện nhiệm vụ học tập

HS xem lại kiến thức đã học, thảo luận để trả lời các câu hỏi.

2. Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- HS trả lời.

- HS nộp vở bài tập.

- HS tự ghi nhớ nội dung trả lời đã hoàn thiện.

- Giữa phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện có những điểm khác nhau sau:

- Tuy có những khác nhau kể trên nhưng hai loại phản xạ này lại có mối quan hệ gắn kết với nhau, thể hiện ở:

+ Phản xạ không điều kiện là cơ sở để thành lập phản xạ có điều kiện.

+ Phải có sự kết hợp giữa kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện (trong đó kích thích có điều kiện phải tác động trước kích thích không điều kiện một thời gian ngắn).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

GHI BẢNG

Hoạt động 1:

GV yêu cầu HS hoàn thành bài tập bảng 52.1.

HS thảo luận, trình bày GV ghi nhanh đáp án của HS lên góc bảng (Chưa cần chữa bài)

GV yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK, giải thích các lựa chọn của nhóm mình.

GV treo bảng đáp án:

PXKĐK: 1, 2, 4.

PXCĐK: 3, 5, 6.

+ Thế nào là phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện?

Hoạt động 2:

- Yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK.

Nghiên cứu thí nghiệm của Paplop.

- Yêu cầu HS trình bày thí nghiệm thành lập phản xạ tiết nước bọt khi có ánh đèn của chó.

- GV hoàn thiện kiến thức.

- Yêu cầu HS thảo luận và trả lời các câu hỏi:

? Để có PXCĐK cần có những điều kiện gì?

(Cần có 1 PXKĐK, hành động phải lặp đi lặp lại nhiều lần.)

? Thực chất của quá trình thành lập PXCĐK ?

? Đường mòn nếu không đi nữa sẽ có hiện tượng gì?

(+ Cỏ sẽ mọc lại như khi chưa tạo thành đường mòn.)

? Nếu trong thí nghiệm trên ta chỉ bật đèn mà không cho ăn nhiều lần thì hiện tượng gì sẽ xảy ra?

- Yêu cầu HS trình bày sự hình thành PXCĐK ở người: Tiết nước bọt khi nhìn thấy khế.

? Ý nghĩa của sự hình thành và ức chế PXCĐK đối với đời sống là gì?

? Những PXCĐK nào nên duy trì, những phản xạ nào nên ức chế?

- GV khắc sâu: những thói quen tốt cần được duy trì, những thói quen xấu như nghiện thuốc, nghiện ma tuý... cần phải loại bỏ.

Hoạt động 3

- GV yêu cầu HS hoàn thành bài tập bảng 52.2.

- HS dựa vào kiến thức mục I và II, thảo luận nhóm và hoàn thành bài tập.

- GV treo bảng phụ 52.2, gọi HS lên bảng hoàn thành.

- GV nhận xét, chốt lại kiến thức:

+ Phản xạ không điều kiện: Bền vững, số lượng hạn chế.

+ Phản xạ có điều kiện: Được hình thành trong đời sống (qua học tập, rèn luyện), có tính chất cá thể, không di truyền, trung ương nằm ở vỏ não.

? Nêu mối quan hệ giữa PXKĐK và PXCĐK?

- Đại diện nhóm lên làm, các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

I. Phân biệt phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện:

* Kết luận:

- Phản xạ không điều kiện là phản xạ sinh ra đã có không phải trải qua quá trình học tập.

- Phản xạ có điều kiện là phản xạ được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quá trình học tập và rèn luyện.

II. Sự hình thành phản xạ có điều kiện

1. Sự hình thành phản xạ có điều kiện

- Điều kiện để hình thành pxcđk:

+ Phải có sự kết hợp giữa một kích thích có điều kiện với một kích thích không điều kiện.

+Kích thích có điều kiện phải tác động trước vài giây so với kích thích không điều kiện

+ Quá trình kết hợp đó phải được lặp lại nhiều lần.

- Thực chất của quá trình hình thành pxcđk là sự hình thành đường liên hệ thần kinh tạm thời nối các vùng của vỏ não.

2. Ức chế phản xạ có điều kiện

- Khi pxcđk không được củng cố thì sẽ bị mất dần đi.

- ý nghĩa:

+ Đảm bảo sự thích nghi với môi trường sống và điều kiện sống luôn thay đổi.

+ Hình thành những thói quen, tập quán sống mới.

III. So sánh tính chất của pxcđk với pxkđk

Bảng 52.2 SGK

- Mối liên hệ:

+ Phản xạ không điều kiện là cơ sở để thành lập phản xạ có điều kiện.

+ Phải có sự kết hợp giữa một kích thích có điều kiện với một kích thích không điều kiện trong đó kích thích có điều kiện tác động trước kích thích không điều kiện một thời gian.