Bài 13. Sử dụng năng lượng trang 65, 66, 67 Khoa học tự nhiên 9 Cánh diều

CHMĐ

Trả lời câu hỏi mở đầu trang 65 SGK KHTN 9 Cánh diều

Mọi hoạt động trong cuộc sống hằng ngày đều cần tới năng lượng (hình 13.1). Năng lượng đóng vai trò quan trọng, quyết định sự tồn tại, phát triển và góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của con người. Nguồn gốc của năng lượng đến từ đâu?

Hình 13.1. Sử dụng năng lượng trong cuộc sống hàng ngày

Phương pháp giải:

Năng lượng là một yếu tố quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta và đóng vai trò quyết định sự tồn tại, phát triển và chất lượng cuộc sống của con người. Mọi hoạt động trong cuộc sống hằng ngày đều cần tới năng lượng từ ánh sáng của Mặt Trời, và những tài nguyên trên Trái Đất.

Lời giải chi tiết:

Phần lớn năng lượng trên Trái Đất đến từ Mặt Trời, và Trái Đất có nguồn năng lượng riêng

CH

Trả lời câu hỏi trang 66 SGK KHTN 9 Cánh diều

1. Để làm bốc hơi nước ở sông, hồ, biển và đại dương, năng lượng mặt trời đã chuyển hoá thành dạng năng lượng nào?

2. Khi hơi nước ngưng tụ tạo thành mây và mưa, đã có sự chuyển hoá năng lượng như thế nào?

Phương pháp giải:

Quan sát hình ảnh 13.2, khi có ánh sáng mặt trời chiếu thì nước bốc hơi và kiến thức về các dạng năng lượng đã học (năng lượng nhiệt, năng lượng gió, năng lượng nước,…) để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

1. Năng lượng mặt trời, khi chiếu sáng lên bề mặt của sông, hồ, biển, hoặc đại dương, chủ yếu chuyển đổi thành năng lượng nhiệt (năng lượng nhiệt độ). Đơn giản, năng lượng mặt trời được hấp thụ bởi nước và biến thành nhiệt độ, làm cho nước ấm lên và dần dần bốc hơi. Năng lượng mặt trời góp phần vào quá trình quay trở lại của nước từ trạng thái lỏng thành hơi, một quá trình được gọi là quá trình "bốc hơi".

2. 

a)    Lực kéo của cần cẩu đã sinh công vì có lực tác dụng làm thùng hàng dịch chuyển (đi lên).

b)    Lực để xách túi của hành khách khi đứng chờ tàu đã không sinh công vì vật (túi) không được chuyển động qua một quãng đường do lực tác động.

LT

Trả lời câu hỏi luyện tập trang 67 SGK KHTN 9 Cánh diều

Thức ăn em sử dụng hằng ngày cung cấp nguồn năng lượng cần thiết cho các hoạt động vận động và học tập. Năng lượng dự trữ trong thức ăn đó có nguồn gốc từ đâu?

Phương pháp giải:

Sử dụng kiến thức trong nội dung Vòng tuần hoàn của carbon và năng lượng hằng ngày mà em sử dụng từ đó trả lời câu hỏi được nêu.

Lời giải chi tiết:

Thức ăn em sử dụng hằng ngày cung cấp nguồn năng lượng cần thiết cho các hoạt động vận động và học tập được đến từ sinh vật trên Trái Đất. Nhờ quá trình chuyển hóa năng lượng nhiệt trở thành năng lượng hóa học hoặc năng lượng tích lũy và ngược lại, từ đó sinh vật tồn tại được. Năng lượng nhiệt đó đến từ Mặt Trời, vì vậy năng lượng dự trữ trong thức ăn đó có nguồn gốc từ Mặt Trời.

THT

Trả lời câu hỏi tìm hiểu thêm trang 67 SGK KHTN 9 Cánh diều

Các nghiên cứu đã chỉ ra tỉ lệ sử dụng năng lượng mặt trời, cùng với năng lượng của Trái Đất cho các quá trình biển đối cơ bản và được mô tả trong sơ đồ hình 13.4.

Hình 13.4. Năng lượng trên Trái Đất

Dựa vào hình 13.4, em hãy cho biết:

a) Bao nhiêu phần trăm năng lượng mặt trời truyền tới Trái Đất được bầu khí quyển hấp thụ?

b) Bao nhiêu phần trăm năng lượng mặt trời truyền tới Trái Đất được thực vật sử dụng trong quá trình quang hợp?

c) Năng lượng nào trên Trái Đất không có nguồn gốc từ Mặt Trời?

Phương pháp giải:

Quan sát hình ảnh 14.4 và trả lời các câu hỏi được nêu.

Lời giải chi tiết:

a) Năng lượng mặt trời truyền tới Trái Đất được bầu khí quyển hấp thụ là: 47%

b) Năng lượng mặt trời truyền tới Trái Đất được thực vật sử dụng trong quá trình quang hợp: 0,02%

c) Năng lượng trên Trái Đất không có nguồn gốc từ Mặt Trời: năng lượng thủy triều, năng lượng địa nhiệt, năng lượng hóa thạch.

CH 1

Trả lời câu hỏi 1 trang 68 SGK KHTN 9 Cánh diều

Tại sao nói năng lượng hóa thạch có nguồn gốc từ Mặt Trời?

Phương pháp giải:

Sử dụng kiến thức về nguồn gốc của năng lượng hóa thạch (Than mỏ, dầu mỏ, khí thiên nhiên và khí mỏ dầu là các nhiên liệu hoá thạch được hình thành qua các quá trình biến đổi địa chất trong hàng trăm triệu năm. Khi đốt cháy các nhiên liệu này tạo ra năng lượng nhiệt. Năng lượng hoá thạch được dự trữ trong nhiên liệu hoá thạch.) từ đó vận dụng để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Quá trình biến đổi đại chất đó là dưới áp lực và nhiệt độ cao từ lớp đất tạo nên hóa thạch từ hàng triệu năm trước. Áp lực và nhiệt độ có được là do năng lượng Mặt Trời cung cấp, vì vậy ta nói nói năng lượng hóa thạch có nguồn gốc từ Mặt Trời.

CH 2

Trả lời câu hỏi 2 trang 68 SGK KHTN 9 Cánh diều

Lấy ví dụ trong cuộc sống hằng ngày con người đốt cháy các nhiên liệu hoá thạch gây ô nhiễm môi trường.

Phương pháp giải:

Dựa vào đặc điểm của năng lượng hóa thạch (Đốt cháy nhiên liệu hoá thạch sẽ sinh ra các chất độc hại và phát thải khí nhà kính quá mức làm Trái Đất nóng lên, gây ra biến đổi khí hậu với quy mô toàn cầu (hình 13.6).) để lấy được ví dụ thực tiễn

Lời giải chi tiết:

Ô tô chạy bằng xăng/dầu diesel:

Quá trình: Khi bạn lái xe, động cơ của xe sẽ đốt cháy xăng hoặc dầu diesel để tạo ra năng lượng cần thiết để di chuyển xe.

Tác động ô nhiễm môi trường: Quá trình đốt cháy nhiên liệu này tạo ra các khí thải độc hại như CO2 (carbon dioxide), CO (carbon monoxide), NOx (oxides of nitrogen), và các hạt bụi.

Hậu quả: Các khí thải này khi xâm nhập vào không khí gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu (hiệu ứng nhà kính) và ô nhiễm không khí, đặc biệt là trong các thành phố lớn, có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe, môi trường sống và ảnh hưởng đến chất lượng không khí.

VD

Trả lời câu hỏi vận dụng trang 69 SGK KHTN 9 Cánh diều

Kể tên một số hoạt động trong đời sống hằng ngày mà em có sử dụng năng lượng hoá thạch. Nêu ưu điểm và nhược điểm của việc sử dụng này.

Phương pháp giải:

Dựa vào đặc điểm của năng lượng hóa thạch đã được nêu trong trang 69 SGK, từ đó vận dụng kiến thức của bản thân về đời sống để trả lời câu hỏi được nêu.

Lời giải chi tiết:

CH

Trả lời câu hỏi trang 69 SGK KHTN 9 Cánh diều

Kể tên một số khí thải độc hại được sinh ra trong quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch.

Phương pháp giải:

Sử dụng nhược điểm của việc khai thác than mỏ (là tạo ra lượng lớn bụi than, nước thải chứa kim loại nặng gây ô nhiễm đất, nước. Khi đốt than mỏ phát thải các loại khí độc như SO2, CO, NO2.... và bụi mịn gây ô nhiễm môi trường và gây hại cho phổi, tim và hệ thần kinh của con người.) và vận dụng kiến thức của bản thân để trả lời câu hỏi được nêu.

Lời giải chi tiết:

CO₂ (Carbon Dioxide - Khí carbonic)

CO (Carbon Monoxide - Khí carbon monoxide)

NO_x (Oxides of Nitrogen - Oxít Nitơ)

SO₂ (Sulfur Dioxide - Lưu huỳnh dioxit)

Hạt bụi (Particulate Matter)

LT

Trả lời câu hỏi luyện tập trang 69 SGK KHTN 9 Cánh diều

Hình 13.9 là giàn khoan khai thác dầu thô trên mỏ Bạch Hồ, nằm cách bờ biển Vũng Tàu khoảng 145 km về phía Đông Nam. Mỏ Bạch Hồ là nguồn cung cấp dầu chủ yếu cho Việt Nam hiện nay. Em hãy tìm hiểu và nêu những lí do có thể làm tăng chi phí thăm dò, khai thác và vận chuyển dầu thô từ mỏ Bạch Hồ so với những mỏ nằm trong đất liền.

Hình 13.9. Giàn khoan khai thác dầu thô trên mỏ Bạch Hồ

(Nguồn: Cao Quang Hưng)

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức về dầu mỏ được cung cấp trong SGK (Để khai thác dầu mỏ, đầu tiên phải thăm dò, tìm hiểu vị trí mỏ dầu, sau đó khoan những lỗ khoan xuống mỏ dầu rồi dùng ống dẫn để hút nhiên liệu vào một bể chứa riêng. Một số mỏ dầu nằm trên đất liền và tương đối gần bề mặt nhưng cũng có những mỏ dầu nằm dưới đáy biển. Việc thăm dò và khai thác những mỏ dầu này kéo theo chi phí cao hơn trong đất liền rất nhiều.) từ đó học sinh trả lời câu hỏi được nêu.

Lời giải chi tiết:

THT

Trả lời câu hỏi tìm hiểu thêm trang 70 SGK KHTN 9 Cánh diều

Trong phản ứng hạt nhân, các hạt nhân nguyên tử có thể tương tác với nhau tạo thành các hạt nhân khác và toả ra năng lượng. Năng lượng này được gọi là năng lượng hạt nhân. Hiện nay, con người đã biết cách thu được năng lượng hạt nhân từ các phản ứng phân hạch để làm quay tuabin máy phát điện hoặc tạo lực đẩy cho tên lửa, tàu ngắm,...

Sử dụng năng lượng hạt nhân từ các phản ứng phân hạch có những ưu điểm và nhược điểm gì?

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức được cung cấp (Trong phản ứng hạt nhân, các hạt nhân nguyên tử có thể tương tác với nhau tạo thành các hạt nhân khác và toả ra năng lượng. Năng lượng này được gọi là năng lượng hạt nhân. Hiện nay, con người đã biết cách thu được năng lượng hạt nhân từ các phản ứng phân hạch để làm quay tuabin máy phát điện hoặc tạo lực đẩy cho tên lửa, tàu ngắm,...) và tìm hiểu qua sách, báo, Internet; từ đó học sinh nêu được ưu nhược điểm của năng lượng hạt  nhân.

Lời giải chi tiết:

Ưu điểm của sử dụng năng lượng hạt nhân từ các phản ứng phân hạch:

1. Năng lượng lớn: Tạo ra lượng năng lượng đáng kể từ một lượng nhỏ chất liệu hạt nhân.

2. Không tạo ra khí nhà kính: Không gây ra khí nhà kính, giảm ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu.

3. Năng lượng ổn định: Cung cấp nguồn năng lượng liên tục và ổn định.

Nhược điểm của sử dụng năng lượng hạt nhân từ các phản ứng phân hạch:

1. Rủi ro tai nạn hạt nhân: Nguy cơ tai nạn hạt nhân có thể gây hậu quả nghiêm trọng cho môi trường và sức khỏe con người.

2. Vấn đề xử lý chất thải: Chất thải hạt nhân đòi hỏi xử lý cẩn thận và an toàn.

3. Chi phí xây dựng và bảo quản cao: Xây dựng và bảo quản nhà máy hạt nhân đòi hỏi chi phí và thời gian lớn.

4. Rủi ro an ninh: Có thể là mục tiêu của các tổ chức hay nhóm khủng bố.

LT

Trả lời câu hỏi luyện tập trang 70 SGK KHTN 9 Cánh diều

1. Lấy ví dụ cho thấy việc khai thác và sử dụng nhiên liệu hoá thạch hiện nay có thể gây ô nhiễm môi trường.

2. Nêu cách khai thác và vận chuyển của một số loại nhiên liệu hoá thạch. Từ đó, thảo luận để chỉ ra giá nhiên liệu hoá thạch phụ thuộc vào chi phí khai thác và vận chuyển.

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức về năng lượng hóa thạch trang 70 trong SGK và vận dụng hiểu biết của bản thân, từ đó học sinh trả lời câu hỏi được nêu.

Lời giải chi tiết:

1.

Ví dụ trong quá trình khai thác, lưu trữ, vận chuyển, sử dụng khí thiên nhiên và khí mỏ dầu có nhược điểm là phát thải khí độc CO và khí methane - khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh. Khi khí thiên nhiên và khí mỏ dầu bị rò rỉ có thể gây cháy nổ rất nguy hiểm, thiệt hại tài sản và cả tính mạng con người.

2.

Giá của các nhiên liệu phụ thuộc vào chi phí khai thác và vận chuyển. Than mỏ khai thác bằng hình thức lộ thiên thường có giá thấp hơn than khai thác hầm lò. Tương tự như vậy, giá dầu thô, khí thiên nhiên và khí mỏ dầu được khai thác ở các mỏ trong đất liền sẽ thấp hơn giá của những nhiên liệu đó được khai thác ở các mỏ ngoài đại dương.