Chữ người tử tù - Nguyễn Tuân

• Nguyễn Tuân là nhà văn thuộc khuynh hướng lãng mạn. Điều này thể hiện rõ trong đề tài, bút pháp xây dựng nhân vật,…
• Là nhà văn của những tính cách độc đáo, những cảm xúc mãnh liệt, những phong cảnh tuyệt mỹ à được mệnh danh “người săn tìm cái Đẹp”, luôn nhìn con người từ phương diện tài hoa, nghệ sĩ.
• Là nhà văn thành công ở thể loại bút kí, tùy bút với phong cách uyên bác, tài hoa độc đáo.
• Ngôn ngữ trong tác phẩm Nguyễn Tuân rất ấn tượng, hấp dẫn. Ông được mệnh danh là “bậc thầy của nghệ thuật ngôn từ”.

• Truyện ngắn “Chữ người tử tù” ban đầu có tên là “Dòng chữ cuối cùng”, in năm 1938 trên báo Tao Đàn.
• Năm 1940: được tuyển in trong tập truyện “Vang bóng một thời” và đổi tên thành “Chữ người tử tù” ⇒ Truyện ngắn này nằm trong mạch cảm hứng chung của toàn tập truyện: ca ngợi và khẳng định cái Đẹp trong quá khứ ⇒ chữ/cái Đẹp mới là trung tâm chứ không phải người.

• Phần 1: từ đầu đến “rồi sẽ liệu” ⇒ tâm trạng của quản ngục khi nghe tin tiếp nhận tù nhân.
• Phần 2: đoạn tiếp theo đến “một tấm lòng trong thiên hạ” ⇒ quá trình xin chữ
• Phần 3: còn lại à cảnh cho chữ

• Là điều kiện giúp các nhân vật bộc lộ tính cách:
• Tạo ra kịch tính cho truyện, tăng sức hấp dẫn
• Giúp nhà văn thể hiện trọn vẹn tư tưởng chủ đề của tác phẩm

• Nhiều ý kiến cho rằng, nhân vật Huấn Cao được xây dựng từ nguyên mẫu là Cao Bá Quát “nhất sinh đê thủ bái mai hoa”.
• Hình ảnh “Một ngôi sao chính vị muốn từ biệt vũ trụ”, “Một ngôi sao Hôm nhấp nháy như muốn trụt xuống phía chân giời không định” ⇒ thể hiện tấm lòng ưu ái của Nguyễn Tuân dành cho nhân vật Huấn Cao.

• Qua cuộc đối thoại giữa viên quản ngục và thầy thơ lại: “thầy có nghe thấy người ta đồn Huấn Cao ngoài cái tài viết chữ tốt lại còn có tài bẻ khóa và vượt ngục nữa không?”, “…Cái người mà vùng tỉnh Sơn ta vẫn khen cái tài viết chữ rất nhanh và rất đẹp…”, “nhiều người nhắc nhỏm đếm cái danh đó luôn…”, “thế ra y văn võ đều có tài cả”. 

• Chi tiết cái gông nặng: ngay cả khi thất thế, Huấn Cao vẫn được coi là một kẻ “nguy hiểm”, cần chú ý đặc biệt ⇒ Thông qua tả một chi tiết tưởng như không liên quan, Nguyễn Tuân đã khắc sâu trong lòng độc giả ấn tượng về sự anh hùng của Huấn Cao.
• Huấn Cao dù bị giam cầm vẫn ung dung tự tại, coi nhà tù như giang sơn, vẫn hành động như lúc còn vẫy vùng trong thiên hạ (điềm nhiên rỗ gông, điềm nhiên nhận rượu thịt)
• Không sợ cường quyền, tỏ ra khinh bạc đến điều.

• “Ta nhất sinh không vì vàng ngọc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối bao giờ”: câu nói này đã tóm gọn triết lý sống mà cả cả cuộc đời Huấn Cao luôn có ý thức gìn giữ: “bần tiện bất năng di, phú quý bất năng dâm, uy vũ bất năng khuất” ⇒ chữ là thứ quý giá, là nghệ thuật cho nên chỉ trao tặng cho những ai xứng đáng với nó.
• Lý do tặng chữ: Huấn Cao tặng chữ cho quản ngục vì “cảm cái tấm lòng biệt nhỡn liên tài” và vì sợ “phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ” ⇒ Động cơ tặng chữ chữ rất trong sáng và cao quý. Hành động tặng chữ vừa là sự xúc động đạo đức – tri kỷ (tặng chữ là trả nghĩa) vừa là sự xúc động thẩm mỹ (cầm bút tức là sáng tạo).

• Nghệ thuật chân chính có một sức hấp dẫn kì lạ và có sự tác động mạnh mẽ, sâu sắc đến con người.
• Cái đẹp chân chính phải là sự hội ngộ của cái Tài và cái Tâm.

• Suy nghĩ: “Một kẻ biết kính mến khí phách, một kẻ biết tiếc, biết trọng người có tài, hẳn không phải là kẻ xấu hay vô tình” ⇒ Lòng trọng người tài, trọng cái đẹp là tiêu chí để đánh giá nhân cách con người. Đó cũng là quan điểm sống của quản ngục.
• Sở nguyện: “một ngày kia được treo ở nhà riêng mình một đôi câu đối do tay ông Huấn Cao viết”, “mai mốt đây, ông Huấn bị hành hình mà không kịp xin được mấy chữ thì ân hận suốt đời mất” ⇒ Sở nguyện cao quý ⇒ Cai tù nghệ sĩ.
• Hành động: trong thời gian Huấn Cao bị giam, quản ngục tỏ ra hết sức cung kính, “lòng kiêng nể, tuy cố giữ kín đáo mà cũng đã rõ quá rồi” ⇒ Con người biết kính sợ trước cái đẹp, biết khâm phục trước cái tài, biết vị nể trước khí phách.

• Luôn day dứt khi chọn nhầm nghề, thường tự nhủ: “Có lẽ lão bát này cũng là một người khá đây. Có lẽ hắn cũng như mình, chọn nhầm nghề mất rồi”
• Khi nghe tin tiếp nhận Huấn Cao, quản ngục rất lo lắng: “ngục quan băn khoăn ngồi bóp thái dương” ⇒ Mâu thuẫn giữa nghĩa vụ với triều đình và tiếng gọi của lương tâm. Quản ngục bị đặt trước tình thế phải chọn lựa.
• Trời gần sáng: “Những đường nhăn… bây giờ đã biết mất hẳn”, “ta muốn biệt đãi Huấn Cao… nhưng chỉ sợ… để mai ta dò ý tứ hắn xem sao rồi sẽ liệu” ⇒ Quyết định hành động theo tiếng gọi của lương tri nhưng còn thoáng băn khoăn.
• Thời gian tiếp đón Huấn Cao: nỗi băn khoăn biến mất. Quản ngục không giấu diếm tấm thịnh tình của mình.
• Rất xúc động trước lời khuyên của Huấn Cao: “Ngục quan cảm động, vái người tù một vái, chấp tay nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹn ngào: Kẻ mê muội này xin bái lĩnh.” 

• Bình diện vật lý: Việc cho chữ thường diễn ra lúc thanh thiên bạch nhật. Nhưng ở đây, thời gian cho chữ lại là đêm khuya vắng vẻ: “đêm hôm ấy, lúc trại giam tỉnh Sơn chỉ còn vẳng có tiếng mõ trên vọng canh…”
• Bình diện tâm lý: Người ta thường tặng chữ cho nhau khi cảm thấy thoải mái, vui vẻ. Nhưng ở đây, việc cho chữ lại diễn ra vài ngày trước khi Huấn Cao ra pháp trường. Do đó, đây không chỉ đơn giản là một hành động văn hóa nữa, mà nó còn là thời khắc Huấn Cao để lại di huấn cho đời.

• Đảo lộn về quyền uy: uy quyền thuộc về kẻ đã bị tước hết mọi quyền, kể cả quyền sống.
• Đảo lộn về thái độ: Người không có lý do để khúm núm thì lại khúm núm, người có vô số lý do để sợ thì lại bình thản.
• Đảo lộn về chức phận: Quản ngục là người có vai trò giáo dục tù nhân thì lại bị tù nhân là Huấn Cao dạy về đạo đức.

• Đối lập giữa Huấn Cao và quản ngục
• Đối lập trong bản thân nhân vật quản ngục

• Đối lập giữa ánh sáng và bóng tối
• Đối lập giữa cái Thiện, cái Đẹp và cái xấu xa, nhơ bẩn

Về nội dung

• Ca ngợi nhân vật Huấn Cao - một con người tài năng, có cái tâm trong sáng và có khí phách hiên ngang.
• Thể hiện quan niệm của nhà văn về cái đẹp, về sức mạnh và sự bất tử của cái Đẹp.
• Bộc lộ lòng yêu nước sâu kín.

Về nghệ thuật

• Tạo dựng tình huống độc đáo, đặc sắc.
• Sử dụng thành công thủ pháp đối lập, tương phản, lý tưởng hóa.
• Ngôn ngữ góc cạnh, giàu hình ảnh, vừa cổ kính vừa hiện đại.

• Huấn Cao là nhân vật đẹp nhất của đời văn Nguyễn Tuân. Huấn Cao không chỉ là một tài tử, tài hoa thường gặp trong văn Nguyễn Tuân mà là một đấng tài hoa anh hùng. Đây là một nhân vật chân dung sắc sảo theo lối lí tưởng hoá của bút pháp lãng mạn. Khi xây dựng nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân đã dựa vào nguyên mẫu là nhân vật Cao Bá Quát - một nhà thơ có lí tưởng cao cả. Cái cao khiết trong con người ông được thể hiện qua câu đối: (Thập tải luân giao cầu cổ kiếm/Nhất sinh đê thủ bái mai hoa)

• Nguyễn Tuân là nhà văn thuộc khuynh hướng lãng mạn. Điều này thể hiện rõ trong đề tài, bút pháp xây dựng nhân vật,…
• Là nhà văn của những tính cách độc đáo, những cảm xúc mãnh liệt, những phong cảnh tuyệt mỹ à được mệnh danh “người săn tìm cái Đẹp”, luôn nhìn con người từ phương diện tài hoa, nghệ sĩ.
• Là nhà văn thành công ở thể loại bút kí, tùy bút với phong cách uyên bác, tài hoa độc đáo.
• Ngôn ngữ trong tác phẩm Nguyễn Tuân rất ấn tượng, hấp dẫn. Ông được mệnh danh là “bậc thầy của nghệ thuật ngôn từ”.

• Truyện ngắn “Chữ người tử tù” ban đầu có tên là “Dòng chữ cuối cùng”, in năm 1938 trên báo Tao Đàn.
• Năm 1940: được tuyển in trong tập truyện “Vang bóng một thời” và đổi tên thành “Chữ người tử tù” ⇒ Truyện ngắn này nằm trong mạch cảm hứng chung của toàn tập truyện: ca ngợi và khẳng định cái Đẹp trong quá khứ ⇒ chữ/cái Đẹp mới là trung tâm chứ không phải người.

• Phần 1: từ đầu đến “rồi sẽ liệu” ⇒ tâm trạng của quản ngục khi nghe tin tiếp nhận tù nhân.
• Phần 2: đoạn tiếp theo đến “một tấm lòng trong thiên hạ” ⇒ quá trình xin chữ
• Phần 3: còn lại à cảnh cho chữ

• Là điều kiện giúp các nhân vật bộc lộ tính cách:
• Tạo ra kịch tính cho truyện, tăng sức hấp dẫn
• Giúp nhà văn thể hiện trọn vẹn tư tưởng chủ đề của tác phẩm

• Nhiều ý kiến cho rằng, nhân vật Huấn Cao được xây dựng từ nguyên mẫu là Cao Bá Quát “nhất sinh đê thủ bái mai hoa”.
• Hình ảnh “Một ngôi sao chính vị muốn từ biệt vũ trụ”, “Một ngôi sao Hôm nhấp nháy như muốn trụt xuống phía chân giời không định” ⇒ thể hiện tấm lòng ưu ái của Nguyễn Tuân dành cho nhân vật Huấn Cao.

• Qua cuộc đối thoại giữa viên quản ngục và thầy thơ lại: “thầy có nghe thấy người ta đồn Huấn Cao ngoài cái tài viết chữ tốt lại còn có tài bẻ khóa và vượt ngục nữa không?”, “…Cái người mà vùng tỉnh Sơn ta vẫn khen cái tài viết chữ rất nhanh và rất đẹp…”, “nhiều người nhắc nhỏm đếm cái danh đó luôn…”, “thế ra y văn võ đều có tài cả”. 

• Chi tiết cái gông nặng: ngay cả khi thất thế, Huấn Cao vẫn được coi là một kẻ “nguy hiểm”, cần chú ý đặc biệt ⇒ Thông qua tả một chi tiết tưởng như không liên quan, Nguyễn Tuân đã khắc sâu trong lòng độc giả ấn tượng về sự anh hùng của Huấn Cao.
• Huấn Cao dù bị giam cầm vẫn ung dung tự tại, coi nhà tù như giang sơn, vẫn hành động như lúc còn vẫy vùng trong thiên hạ (điềm nhiên rỗ gông, điềm nhiên nhận rượu thịt)
• Không sợ cường quyền, tỏ ra khinh bạc đến điều.

• “Ta nhất sinh không vì vàng ngọc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối bao giờ”: câu nói này đã tóm gọn triết lý sống mà cả cả cuộc đời Huấn Cao luôn có ý thức gìn giữ: “bần tiện bất năng di, phú quý bất năng dâm, uy vũ bất năng khuất” ⇒ chữ là thứ quý giá, là nghệ thuật cho nên chỉ trao tặng cho những ai xứng đáng với nó.
• Lý do tặng chữ: Huấn Cao tặng chữ cho quản ngục vì “cảm cái tấm lòng biệt nhỡn liên tài” và vì sợ “phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ” ⇒ Động cơ tặng chữ chữ rất trong sáng và cao quý. Hành động tặng chữ vừa là sự xúc động đạo đức – tri kỷ (tặng chữ là trả nghĩa) vừa là sự xúc động thẩm mỹ (cầm bút tức là sáng tạo).

• Nghệ thuật chân chính có một sức hấp dẫn kì lạ và có sự tác động mạnh mẽ, sâu sắc đến con người.
• Cái đẹp chân chính phải là sự hội ngộ của cái Tài và cái Tâm.

• Suy nghĩ: “Một kẻ biết kính mến khí phách, một kẻ biết tiếc, biết trọng người có tài, hẳn không phải là kẻ xấu hay vô tình” ⇒ Lòng trọng người tài, trọng cái đẹp là tiêu chí để đánh giá nhân cách con người. Đó cũng là quan điểm sống của quản ngục.
• Sở nguyện: “một ngày kia được treo ở nhà riêng mình một đôi câu đối do tay ông Huấn Cao viết”, “mai mốt đây, ông Huấn bị hành hình mà không kịp xin được mấy chữ thì ân hận suốt đời mất” ⇒ Sở nguyện cao quý ⇒ Cai tù nghệ sĩ.
• Hành động: trong thời gian Huấn Cao bị giam, quản ngục tỏ ra hết sức cung kính, “lòng kiêng nể, tuy cố giữ kín đáo mà cũng đã rõ quá rồi” ⇒ Con người biết kính sợ trước cái đẹp, biết khâm phục trước cái tài, biết vị nể trước khí phách.

• Luôn day dứt khi chọn nhầm nghề, thường tự nhủ: “Có lẽ lão bát này cũng là một người khá đây. Có lẽ hắn cũng như mình, chọn nhầm nghề mất rồi”
• Khi nghe tin tiếp nhận Huấn Cao, quản ngục rất lo lắng: “ngục quan băn khoăn ngồi bóp thái dương” ⇒ Mâu thuẫn giữa nghĩa vụ với triều đình và tiếng gọi của lương tâm. Quản ngục bị đặt trước tình thế phải chọn lựa.
• Trời gần sáng: “Những đường nhăn… bây giờ đã biết mất hẳn”, “ta muốn biệt đãi Huấn Cao… nhưng chỉ sợ… để mai ta dò ý tứ hắn xem sao rồi sẽ liệu” ⇒ Quyết định hành động theo tiếng gọi của lương tri nhưng còn thoáng băn khoăn.
• Thời gian tiếp đón Huấn Cao: nỗi băn khoăn biến mất. Quản ngục không giấu diếm tấm thịnh tình của mình.
• Rất xúc động trước lời khuyên của Huấn Cao: “Ngục quan cảm động, vái người tù một vái, chấp tay nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹn ngào: Kẻ mê muội này xin bái lĩnh.” 

• Bình diện vật lý: Việc cho chữ thường diễn ra lúc thanh thiên bạch nhật. Nhưng ở đây, thời gian cho chữ lại là đêm khuya vắng vẻ: “đêm hôm ấy, lúc trại giam tỉnh Sơn chỉ còn vẳng có tiếng mõ trên vọng canh…”
• Bình diện tâm lý: Người ta thường tặng chữ cho nhau khi cảm thấy thoải mái, vui vẻ. Nhưng ở đây, việc cho chữ lại diễn ra vài ngày trước khi Huấn Cao ra pháp trường. Do đó, đây không chỉ đơn giản là một hành động văn hóa nữa, mà nó còn là thời khắc Huấn Cao để lại di huấn cho đời.

• Đảo lộn về quyền uy: uy quyền thuộc về kẻ đã bị tước hết mọi quyền, kể cả quyền sống.
• Đảo lộn về thái độ: Người không có lý do để khúm núm thì lại khúm núm, người có vô số lý do để sợ thì lại bình thản.
• Đảo lộn về chức phận: Quản ngục là người có vai trò giáo dục tù nhân thì lại bị tù nhân là Huấn Cao dạy về đạo đức.

• Đối lập giữa Huấn Cao và quản ngục
• Đối lập trong bản thân nhân vật quản ngục

• Đối lập giữa ánh sáng và bóng tối
• Đối lập giữa cái Thiện, cái Đẹp và cái xấu xa, nhơ bẩn

Về nội dung

• Ca ngợi nhân vật Huấn Cao - một con người tài năng, có cái tâm trong sáng và có khí phách hiên ngang.
• Thể hiện quan niệm của nhà văn về cái đẹp, về sức mạnh và sự bất tử của cái Đẹp.
• Bộc lộ lòng yêu nước sâu kín.

Về nghệ thuật

• Tạo dựng tình huống độc đáo, đặc sắc.
• Sử dụng thành công thủ pháp đối lập, tương phản, lý tưởng hóa.
• Ngôn ngữ góc cạnh, giàu hình ảnh, vừa cổ kính vừa hiện đại.

• Huấn Cao là nhân vật đẹp nhất của đời văn Nguyễn Tuân. Huấn Cao không chỉ là một tài tử, tài hoa thường gặp trong văn Nguyễn Tuân mà là một đấng tài hoa anh hùng. Đây là một nhân vật chân dung sắc sảo theo lối lí tưởng hoá của bút pháp lãng mạn. Khi xây dựng nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân đã dựa vào nguyên mẫu là nhân vật Cao Bá Quát - một nhà thơ có lí tưởng cao cả. Cái cao khiết trong con người ông được thể hiện qua câu đối: (Thập tải luân giao cầu cổ kiếm/Nhất sinh đê thủ bái mai hoa)