Soạn bài Nhưng nó phải bằng hai mày

Lời giải chi tiết

KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Đặc điểm chung của nghệ thuật truyện cười

   Truyện ít nhân vật, bố cục chặt, rất ngắn gọn. Cái cười thường tạo ra từ những mâu thuẫn giữa cái có - không, bình thường - không bình thường, đạo lí - nghịch lý, ngoài - trong, hiện tượng - bản chất. Bản chất cái cười là ý nghĩa phô phán của nó. Còn có tiếng cười vui cửa vui nhà, vui anh vui em, tiếng cười động viên nhau trong cuộc sông.

2. Truyện phê phán thói tham nhũng của bọn tham quan thời phong kiến qua việc kết hợp giữa lời nói và hành động của thầy lí. Lòng tham đã bóp méo sự thật, chà đạp lên công lí và vừa đáng thương vừa đáng giận của người dân khi lâm vào cảnh kiện tụng.

- Truyện miêu tả thói tham nhũng của lí tưởng trong việc xử kiện. Đồng thòi thấy được tình cảnh bi hài của người lao động lâm vào việc kiện tụng

- Nhân vật trong truyện là lí tưởng với người theo kiện là Cải và Ngô.

- Trước hết giới thiệu sự việc một cách ngắn gọn. Viên lí trưởng "Nổi tiếng xử kiện giỏi". Cải và Ngô đánh nhau rồi mang đi kiện, cải sợ kém thế lót trước thầy lí năm đồng. Ngô biện chè lá mười đồng. Kết quả vụ kiện Ngô thắng cải thua.

3. Nghệ thuật gây cười

   Tạo ra sự trùng lặp bất ngờ trong những câu nói và ám hiệu đồng nghĩa.

HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI

1. Phân tích tính kịch trong đoạn: "Cải vôi xòe năm ngón tay... bằng hai mày".

Trả lời:

- Mối quan hệ giữa Cải và thầy lí trước khi xử kiện là mối quan hệ đã được xếp đặt rồi (Cải đã lót tiền trước cho thầy lí năm đồng). Cải cứ nghĩ là quan sẽ cho mình được kiện nên rất ung dung. Tuy nhiên không ngờ khi xử kiện, Cải lại bị thầy lí tuyên bố đánh mười roi. Cải từ thế chủ động chuyển hoàn toàn sang bị động và không thể nói tiếp được lời nào.

- Sự độc đáo của câu chuyện chính là sự kết hợp giữa hai thứ "ngôn ngữ". Ngôn ngữ bằng lời nói là ngôn ngữ công khai, nói cho tất cả những người có mặt ở đó nghe. Nhưng thứ "ngôn ngữ" bằng động tác thì chỉ có thầy lí và Cải mới hiểu được. Nếu Cải xòe ra năm ngón tay và "ngầm" ra hiệu với thầy lí đó là "lẽ phải" thì thày lí đã đáp lời nhanh chóng bằng việc xòe năm ngón tay trái úp lên năm ngón tay mặt, ý nói "lẽ phải" kia đã được nhân đôi. Sự thú vị được người đọc nhận ra khi tìm thấy sợi dây liên hệ thông suốt giữa: lẽ phải - những ngón tay và những đồng tiền.

   Ý nghĩa tố cáo của truyện chính là ở chỗ: lẽ phải đối với người xử kiện được tính bằng tiền. Đồng tiền đo lẽ phải, tiền nhiều lẽ phải nhiều, tiền ít lẽ phải ít.

2. Nghệ thuật gây cười qua lời nói của thầy Lí ở cuối truyện?

Trả lời:

   Trong lời nói của thầy Lí ở cuối truyện có sự đồng nhất giữa "lẽ phải" với số tiền nhận hối lộ, khiến cho “lẽ phải" có thể đo, đếm được (giống như với đồng tiền). Từ đó gây nên tiếng cười.

- Xây dựng tình huống gây cười đặc sắc (Cải đút lót tiền mà vẫn bị đánh; thầy lí đã ăn tiền đút lót mà vẫn đánh người)

- Đẩy lên cao trào cho tiếng cười "òa"  ra. Ở đây có cả ngôn ngữ nói và có cả hành động của thầy lí. Một chi tiết thật tinh tế mà thâm thúy, sâu cay khi "cười" vào mặt vị đại diện cho công lí của chính quyền phong kiến ở nông thôn trước đây.

3. Anh (chị) đánh giá như thế nào về nhân vật Ngô và Cải?

Trả lời:

-  Đánh giá về nhân vật Ngô và Cải:

+ Họ là những người nông dân bình thường, tội nghiệp, đáng thương.

+ Nhưng họ cũng là những người đáng trách, họ đã có những hành vi không tốt (đánh nhau), lại không chịu nhận khuyết điểm về mình mà đều muốn trút tội cho đối phương, thậm chí đều có hành động hối lộ nhà chức trách.

+ Nhìn chung, họ bị rơi vào tình cảnh bi hài: vừa khốn khổ (bi), lại vừa bị chê cười (hài).

- Thực ra tác giả dân gian cũng không có ý định nói về những người lâm vào việc kiện tụng như Ngô và Cải. Ý này nó đến một cách tự nhiên. Tác giả dân gian dùng tiếng cười để quất đòn roi vào việc xử kiện của lí trưởng. Song Cải và Ngô lâm vào kiện mà mất tiền. Riêng cải mất tiền còn phải phạt một chục roi. Tiếng cười cũng dành cho họ nhưng thật chua chát. Họ vừa đáng thương, vừa đáng trách.

LUYỆN TẬP

Phân tích cả hai truyện để thấy đặc trưng của thể loại của truyện cười.

Trả lời:

   Phân tích hai truyện dựa trên đặc trưng chung của truyện cười dân gian và đặc điểm riêng (tình huống gây cười) của từng truyện.

a. Về nội dung: Thường châm biếm, chế giễu những thói hư, tật xấu trong nội bộ nhân dân, hoặc đả kích những thói hư khác trong xã hội. Tạo ra những mâu thuẫn trái tự nhiên để gây cười.

   Trong hai truyện trên: Truyện Tam đại con gà chế giễu thầy đồ dốt nát nhưng lại sĩ diện hão. Truyện Nhưng nó phải bằng hai mày đả kích thói tham nhũng của bọn tham quan ô lại trong xã hội ngày xưa.

b. Về nghệ thuật: ngắn gọn, kết cấu mạch lạc, chặt chẽ, mẫu thuẫn phát triển nhanh, kết thúc bất ngờ để bật ra tiếng cười.

   Trong hai truyện trên, truyện Tam đại con gà tạo ra mâu thuẫn là sự dốt nát (bên trong) với cái làm ra vẻ ta đây là giỏi (bên ngoài) của thầy đồ. Truyện Nhưng nó phải bằng hai mày lại dựa trên mâu thuẫn là việc phân xử phải trái lại được "đo, đếm" như đối với đồng tiền.