Soạn bài Lời tiễn dặn SGK Ngữ văn 11 tập 1 Kết nối tri thức - chi tiết

Câu 1

Hãy chia sẻ đôi điều về một truyện thơ bạn từng biết hay từng đọc (nhan đề, tác giả, nội dung tác phẩm…)

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức của bản thân để trả lời câu hỏi này. 

Lời giải chi tiết:

Truyện thơ mà em biết là truyện Lục Vân Tiên của tác giả Nguyễn Đình Chiểu. Nội dung của tập thơ kể về cuộc đời đầy bất hạnh của Lục Vân Tiên và câu chuyện tình yêu đẫm nước mắt của chàng và nàng Kiều Nguyệt Nga. Truyện mang một ý nghĩa nhân văn sâu sắc về người ở hiền sẽ gặp lành, ác giả ác báo. 

Câu 2

Hãy nhớ lại một tác phẩm (thuộc bất kỳ thể loại nào) có kể một câu chuyện tình yêu đã thực sự gây ấn tượng với bạn. Theo bạn, điều gì khiến tình yêu trở thành đề tài bất tận của văn học?

Phương pháp giải:

Dựa vào hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi này.

Lời giải chi tiết:

- Tác phẩm kể về câu chuyện tình yêu gây ấn tượng cho em là truyện thơ Lục Vân Tiên viết về mối tình của Lục Vân Tiên với Kiều Nguyệt Nga.

- Theo em, điều khiến tình yêu trở thành đề tài bất tận của văn học không chỉ ở chỗ nó là một cảm xúc đẹp như tình yêu đôi lứa, tình yêu gia đình… mà nó còn đẹp ở những đức tính, phẩm chất ẩn chứa sau những thứ tình cảm ấy. Như trong truyện Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga yêu Lục Vân Tiên nhưng phải chịu nỗi đau ly biệt, nhưng không vì thế mà nàng từ bỏ, từ đầu đến cuối nàng vẫn luôn một lòng, một dạ, chung thủy đối với Lục Vân Tiên, thậm chí nàng còn tìm đến cái chết nhưng được cứu sống. Và tấm lòng son sắt thủy chung của nàng đã được báo đáp bằng kết thúc viên mãn của nàng và Lục Vân Tiên. 

Câu 1

Hình dung về bối cảnh câu chuyện.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn một của tác phẩm.

Lời giải chi tiết:

Bối cảnh của câu chuyện là cô gái và chàng trai yêu nhau nhưng không đến được với nhau. Cô gái phải đi lấy người khác và chàng trai muốn đến đưa tiễn cô để nói lời từ biệt cùng tấm lòng son sắt. Họ ngồi lại cánh đồng nói chuyện và ai cũng mang theo tâm trạng không lỡ rời đi. 

Câu 2

Chú ý cách diễn tả đầy hình ảnh về tâm trạng của cô gái.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn một của tác phẩm.

Lời giải chi tiết:

Ở khổ đầu, tác giả sử dụng những hình ảnh lá ớt, lá cà, lá ngón – đó đều là những loại lá độc để diễn tả tâm trạng đau đớn, buồn bã của cô gái trên đường về nhà chồng nhưng vẫn ngoảnh lại nhìn người yêu của mình. Hình ảnh vừa đi vừa ngoảnh lại, ngoái trông đã lột tả cảm xúc ngổn ngang, đau đớn và mong ngóng của cô gái khi phải đi lấy chồng trong sự ép buộc bởi trách nhiệm và bị chia cắt với người yêu của mình.

Câu 3

Chú ý cách cư xử khác thường nhưng hoàn toàn hợp lý của chàng trai.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn tiếp từ “Xin hãy cho anh kề … khi góa bụa về già.”

Lời giải chi tiết:

Không có được cô gái, chàng trai đau đớn nhưng vì quá yêu cô gái chàng thậm chí còn nghĩ đến cái chết đầy đau đớn nhưng vẫn không quên người yêu của mình (lửa xác đượm hơi). Rồi suy nghĩ sẽ được bồng bế con của nàng bởi đối với chàng trai bất kể trai gái được sinh ra bởi người yêu của mình thì đều đẹp đẽ và đáng trân trọng dù nó đi ngược lại với quy luật về đạo đức. Thậm chí, chàng trai còn mong ước một ngày sẽ lấy được người mình yêu dù cho phải đợi rất lâu, kể cả khi về già

→ Mặc dù những suy nghĩ của chàng trai hết sức vô lý nhưng có thể hiểu được bởi đó là tâm trạng đau đớn, chìm đắm trong tuyệt vọng của chàng trai khi người yêu theo chồng. Bởi vậy chàng nghĩ chỉ cần có một chút gì đó liên quan đến cô gái thì đều đáng yêu, đáng trân trọng. 

Câu 4

Cảm nhận niềm thương xót của chàng trai khi chứng kiến tình cảnh của người yêu ở nhà chồng.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn hai của tác phẩm.

Lời giải chi tiết:

Chàng trai đau đớn khi nghĩ về cô gái ở nhà chồng. Sẽ không phải chàng - người gọi cô gái dậy, búi tóc cho cô gái, rồi làm việc cùng xây dựng tổ ấm. Chàng giờ đây chỉ có thể tưởng tượng, cô gái đã về nhà trai, trở thành vợ hiền, dâu thảo của người khác, còn chàng chỉ có thể ngồi đây, tưởng tượng ra cuộc sống của cô gái tại nhà chồng. Thật xót xa, đau đớn làm sao khi mình chẳng thể làm gì. Đọc đến đây, người đọc không khỏi cảm thông, thương cho số phận của chàng trai, một tình yêu trong sáng, mãnh liệt mà không được đáp lại. 

Câu 5

Lời thề nguyền thủy chung được diễn tả như nào? 

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn hai của tác phẩm. 

Lời giải chi tiết:

Lời thề nguyền thủy chung được thể hiện qua biện pháp nghệ thuật điệp cấu trúc: Chết…

→ Chàng trai luôn mong ước được ở bên cô gái dù bất cứ khi nào, ở đâu, nơi nào và dưới bất kỳ thân phận nào, chàng trai đều muốn ở bên cô gái được thể hiện qua đoạn điệp khúc Chết ba năm… Chết thành sông… Chết thành đất… Đoạn điệp khúc đó đã khẳng định dù bất cứ điều gì xảy ra, sống hay chết hay trở thành bất cứ dạng nào, chàng trai vẫn một lòng một dạ, thủy chung son sắt với người con gái mình yêu. 

Câu 1

Qua hai Lời tiễn dặn trong đoạn trích, người đọc có thể nắm bắt được điều gì về bối cảnh của câu chuyện?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ bài truyện thơ để trả lời câu hỏi này.

Lời giải chi tiết:

Qua lời tiễn dặn trong đoạn trích, người đọc có thể dễ dàng hiểu được hoàn cảnh của 2 nhân vật chính trong câu chuyện. Đó là chàng trai và cô gái yêu nhau, nhưng vì bố mẹ cô gái không đồng ý mà cô gái phải đi lấy người khác. Thời hạn ở rể đã hết, cô gái phải theo chồng về nhà, và chàng trai (người yêu của cô) đến tiễn cô về nhà chồng. 

Câu 2

Lời kể trong đoạn trích là của ai? So với một số tác phẩm viết bằng văn xuôi đã học, lời kể ở đây có điểm gì đặc biệt?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ bài thơ, chú ý vào cách xưng hô của nhân vật.

Lời giải chi tiết:

- Đoạn trích là lời kể của chàng trai (người yêu của cô gái)

- So với một số tác phẩm viết bằng văn xuôi đã học, lời kể ở đây đặc biệt ở chỗ nó là lời kể của chính nhân vật trong truyện. Ví dụ trong Vợ nhặt hay Chí Phèo, người kể ở đây đóng vai trò là người dẫn truyện, người ở ngoài quan sát toàn bộ câu chuyện và kể lại dưới lăng kính khách quan của mình. Còn trong bài thơ này, lời kể là của nhân vật vì vậy nó thiên về lăng kính chủ quan của nhân vật trong truyện hơn, bởi vậy bài thơ thể hiện cảm xúc chính là của chàng trai. 

Câu 3

Nêu nhận xét về tâm trạng của cô gái trên đường về nhà chồng và cách thể hiện tâm trạng ấy trong lời tiễn dặn.

Phương pháp giải:

Chú ý vào hành động của cô gái trước và sau khi về nhà chồng.

Lời giải chi tiết:

- Trước khi về nhà chồng, trước những lời tiễn dặn của chàng trai khiến cô gái không khỏi đau đớn, bứt rứt trong lòng bởi tình cảm sâu đậm, thắm thiết cùng tấm lòng thủy chung của chàng trai. Đau đớn vì không thể đáp lại thứ tình cảm đó và chỉ có thể chôn dấu trong lòng. 

- Khi về đến nhà chồng, cô gái quay trở lại trạng thái bình thường, tiếp tục làm vợ hiền dâu đảm và chỉ có thể chôn dấu thứ tình cảm sâu đậm đó. Cô làm tròn nghĩa vụ của một người vợ, người con dâu và dường như dần vơi đi tình cảm với người yêu của mình. 

→ Đó chỉ là những sự suy đoán của chàng trai, anh mong mình có thể vào vai người chồng hiện tại của cô gái, được bày tỏ tình yêu, hạnh phúc của mình với cô, cùng xây dựng tổ ấm cho riêng mình. Qua tâm trạng đó, ta thấy được sự thủy chung, tình yêu mãnh liệt, bất diệt của chàng trai đối với cô gái. 

Câu 4

Qua toàn bộ đoạn trích, hình ảnh chàng trai hiện lên với những đặc điểm gì? Bạn thấy xúc động nhất với những biểu hiện nào của nhân vật này?

Phương pháp giải:

Chú ý vào những câu thơ thể hiện tâm trạng của chàng trai.

Lời giải chi tiết:

- Qua toàn bộ đoạn trích, hình ảnh chàng trai hiện lên là một người thủy chung, son sắt luôn một lòng một dạ với người con gái mình yêu cho dù không thể lấy được cô. 

- Hình ảnh khiến em xúc động nhất khi đọc bài thơ này là khi chàng trai nói mình muốn được bồng bế những đứa con của cô gái. Vì quá yêu cô gái, chàng trai sẵn sàng chấp nhận cả những đứa con không phải của mình, bởi chỉ cần mang theo một hơi thở của cô gái, đối với chàng đều đáng trân trọng và đáng quý. Tình yêu đó đã vượt xa những chuẩn mực đạo đức, những quy tắc trong xã hội nhưng đặt trong hoàn cảnh này hoàn toàn có thể hiểu được bởi chàng trai đã quá yêu cô gái, tình yêu đó mãnh liệt, cháy bỏng đã phá tan những rào cản của xã hội. 

Câu 5

So sánh nội dung lời thề nguyền thuỷ chung và cách thể hiện lời thề nguyền ấy trong hai lời tiễn dặn.

Phương pháp giải:

Chú ý vào hai lời thề nguyền trong đoạn 2.

Lời giải chi tiết:

* Giống nhau: đều thể hiện tình cảm, lòng thủy chung son sắt của chàng trai đối với cô gái

* Khác nhau:

- Lời thề nguyền thứ nhất “Chết ba năm hình còn treo đó… chung một mái, song song.”: Đây là lời thề nguyền đỉnh điểm lấy xuất phát từ cái chết. Chàng trai khẳng định dù trong bất cứ hình dạng, thân phận hay sự vật nào, hai người vẫn sẽ mãi ở bên nhau. Cái chết dường như không còn đáng sợ bởi có sự chung đôi, cùng nhau sánh vai với cô gái, chàng trai đều cảm thấy hạnh phúc và xứng đáng. 

- Lời thề thứ hai “Lòng ta thương nhau… không ngoảnh, không nghe.”: Lời thề thủy chung đến đây trở lại bình thường. Không còn là sự chết chóc mà thay vào đó là những lời hy vọng, những niềm mong ước thiết thực hơn “trọn kiếp đến già”, “bền chắc như vàng, như đá”, “trăm lớp nghìn trùng”… Từ đó làm nổi bật lên một niềm tin mãnh liệt vào một tương lai tươi sáng, đó là khi chàng trai và cô gái được ở bên nhau. 

Câu 6

Qua tìm hiểu đoạn trích và phần giới thiệu chung về tác phẩm Tiễn dặn người yêu, hãy nêu nhận xét về sự khác nhau giữa một bài thơ trữ tình và một truyện thơ.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ tác phẩm

Chú ý vào cách thể hiện tình cảm trong mỗi thể loại.

Lời giải chi tiết:

Thơ trữ tình và truyện thơ đều chung một hình thức theo khổ thơ, câu thơ dù ngắn hay dài đều tùy thuộc vào ngữ cảnh và nó đều nhằm đưa ra những thông điệp, tình cảm mà tác giả muốn truyền tải. Nhưng trong truyện thơ, dường như cốt truyện, cảm xúc, tâm lý của nhân vật đều được hiện thực hóa bởi nhân vật sẽ là người kể chuyện, nhờ vậy mà cảm xúc trong truyện thơ thường sẽ chân thật hơn. Đối với tác phẩm thơ, không chỉ câu từ được trau chuốt mà đến những hình ảnh được sử dụng, thường thì nó đều được cách điệu hoặc ẩn dụ hóa một cách hoa mỹ, cầu kỳ và lời thơ sẽ đậm tính nhạc hơn. Dù ở bất kỳ thể loại nào, thơ trữ tình hay truyện thơ, tình cảm của tác giả, nhà thơ đều được thể hiện một cách tinh tế, khiến người nghe, người đọc không khỏi thổn thức.

Câu 7

Đoạn trích cho biết điều gì về không gian tồn tại và đời sống văn hoá tinh thần của đồng bào dân tộc Thái – chủ nhân truyện thơ Tiễn dặn người yêu?

Phương pháp giải:

Chú ý vào thông điệp mà bài thơ truyền tải. 

Lời giải chi tiết:

Đoạn trích cho ta thấy một đời sống tinh thần phong phú, một nội tâm đa sầu đa cảm, giàu tình yêu và những phẩm chất tốt đẹp trong tình yêu của người dân tộc Thái. Họ luôn khao khát hạnh phúc lứa đôi, thủy chung và một lòng một dạ với người mình yêu, luôn mong muốn cho tình yêu của mình được đơm hoa, kết trái, được mặn nồng, thắm thiết được thể hiện rõ qua ước muốn tột cùng của nhân vật chàng trai. 

Kết nối đọc - viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một đoạn thơ trong văn bản Lời tiễn dặn đã để lại cho bạn những ấn tượng thật sự sâu sắc. 

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn thơ và chú ý vào đoạn phân tích.

Lời giải chi tiết:

Đoạn thơ để lại ấn tượng sâu sắc trong em là:

“ Chết ba năm hình còn treo đó;

Chết thành sông, vực nước uống mát lòng

Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,

Chết thành bèo, ta trôi nổi ao chung,

Chết thành muôi, ta múc xuống cùng bát,

Chết thành hồn, chung một mái, song song.”

Với việc sử dụng điệp cấu trúc “Chết…” làm nổi bật lời thề nguyền của chàng trai đã lên đến tận cùng, Chàng trai khẳng định dù biến thành bất cứ hình dạng, dáng vẻ nào, hai người vẫn sẽ ở bên nhau, vai kề vai sánh đôi. Cái chết tưởng chừng như hết nhưng khi đặt trong hoàn cảnh này, nó như trở thành một sự giải thoát cho cả hai, sẽ đưa họ đến bên nhau mà không ai có thể ngăn cách. Cách nói đầy hình ảnh này nhằm nhấn mạnh tình yêu mà chàng trai dành cho cô gái, nó dường như đã vượt ra khỏi ranh giới giữa sự sống và cái chết, tìm kiếm hy vọng trong sự tận cùng, chỉ vì muốn được ở bên nhau dù trong bất cứ thân phận nào. Tình cảm ấy thật mãnh liệt, nồng cháy, một tình yêu bất diệt trước mọi hoàn cảnh khiến người đọc không khỏi xúc động, cảm thông cho hoàn cảnh của chàng trai.