Kính gửi cụ Nguyễn Du

Tác giả

Tác giả Tố Hữu

1. Tiểu sử - Con người

- Tố Hữu (1920 - 2002)

- Thời thơ ấu: sinh ra và lớn lên trong gia đình Nho học ở Huế, vùng đất cố đô thơ mộng còn lưu giữ nhiều nét văn hóa dân gian.

- Thời thanh niên: sớm giác ngộ cách mạng, hăng say hoạt động và đấu tranh cách mạng, trải qua nhiều lần tù ngục.

- Sau đó, Tố Hữu liên tục giữ nhiều chức vụ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của đất nước, đặc trách mặt trận văn hóa văn nghệ.

2. Đường cách mạng, đường thơ

    Những chặng đường thơ Tố Hữu gắn bó chặt chẽ với những chặng đường cách mạng của bản thân nhà thơ, với những giai đoạn phát triển của cách mạng Việt Nam: điều này được thể hiện rõ rệt qua 7 tập thơ trong cuộc đời sáng tác của Tố Hữu.

+ Tập thơ Từ ấy (1937 - 1946): đánh dấu chặng đường đầu 10 năm thơ Tố Hữu, cũng là 10 năm hoạt động cách mạng từ giác ngộ, thử thách đến trưởng thành của người thanh niên cách mạng, gắn với 10 năm nhiều biến cố của lịch sử dân tộc.

+ Tập thơ Việt Bắc (1946 – 1954): đánh dấu chặng đường hoạt động sôi nổi của Tố Hữu và phản ánh cuộc đấu tranh gian lao, hùng tráng của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của toàn quân, toàn dân ta. 

+ Tập thơ Gió lộng (1955 - 1961): bộc lộ niềm tự hào của con người làm chủ đất nước, thể hiện niềm tin vào tương lai với khuynh hướng sử thi, cảm hứng lãng mạn đậm nét. 

+ Tập thơ Ra trận (1962 - 1971): là khúc anh hùng ca về miền Nam trong kháng chiến, là khúc ca ra trận, là mệnh lệnh tấn công với khí thế quyết liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ.

+ Tập thơ Máu và hoa (1972 - 1977): ghi lại chặng đường cách mạng gian khổ và hi sinh, khẳng định niềm tin vào sức mạnh của nhân dân, niềm vui niềm tự hào khi đất nước hoàn toàn giải phóng. Thơ Tố Hữu thời chống Mỹ đậm tính chính luận và cảm hứng sử thi.

+ Tập thơ Một tiếng đờn (1992) và Ta với ta (1999): bày tỏ những chiêm nghiệm, suy tư về cuộc sống, hướng tới những quy luật phổ quát và những giá trị bền vững.

3. Phong cách thơ Tố Hữu

- Về nội dung: Thơ Tố Hữu mang tính chất trữ tình chính trị rất sâu sắc.

+ Hồn thơ luôn hướng đến cái ta chung với lẽ sống lớn, tình cảm lớn, niềm vui lớn của con người cách mạng, của cả dân tộc.

+ Thơ Tố Hữu mang đậm tính sử thi, coi những sự kiện chính trị lớn của đất nước là đối tượng thể hiện và cũng là nguồn cảm hứng cho thơ.

+ Những tư tưởng lớn của thời đại, những tình cảm lớn của con người, những sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc được phản ánh qua giọng thơ tâm tình, ngọt ngào, thương mến.

- Về nghệ thuật: Thơ Tố Hữu mang tính dân tộc rất đậm đà.

+ Sử dụng thể thơ dân tộc: thơ lục bát, thơ thất ngôn.

+ Ngôn ngữ thơ gần gũi, sử dụng nhiều từ ngữ và cách nói dân gian, gần với lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân.

+ Thơ phát huy được tính nhạc của tiếng Việt ta.

Tác phẩm

Tác phẩm Kính gửi cụ Nguyễn Du

1. Khổ thơ 1: Hoàn cảnh nảy sinh tâm trạng

“Nửa đêm qua huyện Nghi Xuân

Bâng khuâng nhớ cụ thương thân nàng Kiều”

- Khổ thơ là khúc nhạc dạo đầu, âm điệu trầm buồn, gợi nhớ về quá khứ, đúng với nội tâm của nhà thơ: nhìn cảnh Nghi Xuân, nhớ Nguyễn Du – nhà thi hào lớn của dân tộc nhưng không gặp thời, đành gửi gắm tâm sự của mình vào nhân vật Thúy Kiều – người phụ nữ tài hoa mà bạc mệnh

- Tố Hữu bâng khuâng nhớ Nguyễn Du, thương cho thân phận chìm nổi của nàng Kiều mà cũng là của Nguyễn Du

2. Khổ 2: Cảm thông với cuộc đời Kiều

- “Hỡi lòng tê tái yêu thương”: Câu thơ cảm thán chứa đựng một nỗi xót xa, yêu thương, xúc động đến cực điểm của nhà thơ với cuộc đời và số phận bất hạnh của Kiều

- “… dòng trong đục, cánh bèo lênh đênh”: Hình ảnh thơ ẩn dụ cho sự gian truân, sóng gió, lênh đênh chìm nổi trong cuộc đời Kiều: cuộc đời của người phụ nữ “tài hoa mà bạc mệnh”

- Tố Hữu thật sự đồng cảm, chia sẻ với nỗi đau trong cuộc đời của nhân vật Kiều và đồng cảm với nỗi đau, bi kịch trong cuộc đời của Nguyễn Du

3. Khổ 3:

“Nỗi niềm xưa…

Dẫu lìa ngó ý, còn vương thơ lòng…”

- Cách tập Kiều của Tố Hữu làm sống lại không khí của Truyện Kiều, làm nổi lên vẻ đẹp tâm hồn của Kiều – một người nặng tình nặng nghĩa

“Nhân tình nhắm mát chưa xong

Biết ai hậu thế khóc cùng Tố Như”

- Thương Kiều, Tố Hữu liên tưởng đến Nguyễn Du, thương và đồng cảm với nỗi đau và bi kịch trong cuộc đời của đại thi hào dân tộc

→ Thay mặt hậu thế, Tố Hữu đã bày tỏ tình thương nhớ Nguyễn Du, thấu hiểu tấm lòng của Nguyễn Du, khẳng định giá trị của Truyện Kiều trong sự nghiệp văn học của dân tộc

4. Khổ 4:

“Tiếng đàn xưa…

Hai trăm….say lòng người”

- Tiếng đàn tượng trưng cho tài năng của Kiều

- Qua tiếng đàn của Kiều, Tố Hữu cũng như hậu thế ngưỡng mộ tài năng của Nguyễn Du:

+ Tiếng đàn của Kiều – hay tiếng đàn của Nguyễn Du vẫn mãi có sức lay động trái tim bao người, say lòng hậu thế

- “Đau đớn … đàn bà..”/ Câu thơ tập Kiều

→ Gợi không khí truyện Kiều, thể hiện tấm lòng yêu thương con người (nhất là người phụ nữ trong xã hội cũ)

Đó cũng là tấm lòng nhân đạo của Nguyễn Du

5. Khổ 5:

“… Đời vui nay đã nửa phần vui đây”

- Hai trăm năm đã đi qua, cuộc sống của đất nước và con người có nhiều thay đổi, nhưng niềm vui vẫn chưa trọn vẹn: một nửa đất nước (miền Nam) còn chìm trong khói lửa của chiến tranh, tệ nạn xã hội

→ Vui với miền Bắc nhưng Tố Hữu không quên nỗi đau của nhân đân miền Nam

- Nghĩ về Nguyễn Du, Tố Hữu càng thấm thía tấm lòng nhân ái của thi hào. Đó cũng chính là tấm lòng của dân tộc ta, đất nước ta

6. Khổ 6

“Tiếng thơ… động đất trời

Nghe như non nước vọng lời ngàn thu

… Tiếng thương như tiếng mẹ ru…”

- Bằng nghệ thuật so sánh độc đáo, Tố Hữu đã thể hiện một thái thành kính, trân trọng và đề cao thơ Nguyễn Du và tấm lòng nhân đạo sâu sắc của Nguyễn Du:

+ Tiếng thơ Nguyễn Du có sức lay động, lan tỏa trong không gian đất trời, động lòng người bởi tấm lòng nhân đạo sâu sắc của nhà thư

+ Lời thơ Nguyễn Du cũng chính là lời của non nước, của cha ông được kết tinh hàng ngàn năm vang vọng

+ Âm điệu thơ Nguyễn Du như âm điệu ngọt ngào, thiết tha, sâu lắng trong lời ru của mẹ

“Hỡi người xưa của ta nay

Khúc vui xin lại so đây cùng người”

- Từ những hoài niệm về quá khứ, Tố Hữu muốn cất lời mời gọi người xưa về cùng gảy khúc vui chung

→ Đây là sự chia sẻ và thông cảm sâu sắc của nhà thơ hôm nay đối với người xưa

7. Khổ 7

- Tiếng thơ của Nguyễn Du được Tố Hữu cụ thể hóa, nhân lên trong cuộc đấu tranh chống đế quốc Mỹ

- Cảm xúc của nhà thơ như trào dâng ngược vào trong quá khứ và sôi động hiện về với thực tại trong những ngày quân dân ta cùng nhau ra trận ngay chính quê hương của thi hào Nguyễn Du

- Tiếng trống trận cổ kính và giục giã như đưa Tố Hữu và người đọc ra khỏi tâm trạng bâng khuâng để nhập vào không khí của thời đại mới

8. Tổng kết

- “Kính gửi cụ Nguyễn Du” đã thể hiện cách tiếp nhận của Tố Hữu về quá khứ, đồng thời gắn kết tư tưởng của cha ông ta ngày xưa với tinh thần của thời đại ngày nay. Điều này nằm trong dòng tư tưởng và tinh thần dân tộc ta trong cuộc chiến đấu đánh Mỹ để giàng độc lập

- Tố Hữu đã vận dụng thành công thể thơ lục bát; vận dụng nhiều từ cổ và cách tập Kiều linh hoạt; âm điệu thơ thiết tha, sâu lắng