B. Hoạt động thực hành - Bài 2C: Đáng yêu hay đáng ghét

Câu 1

Nhận xét về tính cách nhân vật qua miêu tả ngoại hình.

1) Đọc đoạn văn miêu tả đặc điểm ngoại hình của một chú bé liên lạc cho bộ đội trong kháng chiến:

     Tôi nhìn em. Một em bé gầy, tóc húi ngắn, hai túi của chiếc áo cánh nâu trễ xuống đến tận đùi như đã từng phải đựng nhiều thứ quá nặng. Quần của em ngắn chỉ tới gần đầu gối để lộ đôi bắp chân nhỏ luôn luôn động đậy. Tôi đặc biệt chú ý đến đôi mắt của em, đôi mắt sáng và xếch lên khiến người ta có ngay cảm giác là một em bé vừa thông minh vừa gan dạ.

(Theo Vũ Cao)

2) Theo em, tác giả đã chú ý miêu tả những chi tiết nào?

 (Tìm và viết lại các từ ngừ chỉ đặc điểm, tính cách của nhân vật chú bé liên lạc.)

3) Các chi tiết ấy nói lên điều gì về chú bé?

4) Viết kết quả vào phiếu hoặc bảng nhóm:

Lời giải chi tiết:

2) Theo em, tác giả đã chú ý miêu tả những chi tiết: 

- Ngoại hình:

    + hình dáng (gầy)

    + mái tóc (ngắn)

    + đôi mắt (sáng và xếch)

    + trang phục (hai túi áo trễ xuống tận đùi, quần ngắn gần đầu gối)

- Hoạt động: đôi chân luôn động đậy

- Tính cách: thông minh, gan dạ.

3) Các chi tiết ấy cho biết chú bé xuất thân từ một gia đình nghèo, sống vất vả, lam lũ. Chú rất hiếu động, nhanh nhẹn, thông minh và gan dạ.

4)

Câu 2

Kể lại câu chuyện Nàng tiên Ốc, chú ý kết hợp tả ngoại hình các nhân vật.

a) Gợi ý:

- Truyện có những nhân vật nào?

- Khi kể chuyện, có thể tả ngoại hình nhân vật nào?

- Theo em, bà lão mặc áo màu gì? Vẻ mặt bà thế nào khi thấy sân nhà sạch sẽ, khi nhìn thấy nàng tiên?

- Em hình dung nàng tiên mặc váy áo màu gì? Gương mặt thế nào?

b) Dựa vào gợi ý nêu trên và tranh minh họa, hãy kể lại câu chuyện, chú ý kết hợp tả ngoại hình nhân vật. (Có thể tập trung kể lại đoạn 3).

Lời giải chi tiết:

     Ngày xưa, tại một ngôi làng nhỏ có một bà lão nhà nghèo, lại không có con cháu để tựa nương. Mỗi ngày, bà phải lặn lội, bắt ốc mò cua để làm kế sinh nhai.

     Một hôm, bà bắt được một con ốc nhỏ rất xinh xắn. Vỏ ốc xanh tím với những đường vân đẹp chưa từng thấy. Ngắm nghía hồi lâu, bà lão thương ốc quá, không muốn bán, bà liền thả vào chum nước để nuôi.

     Từ ngày có ốc, trong nhà bà xảy ra nhiều điều khác lạ. Đi làm đồng về, bà thấy nhà cửa đã có ai quét dọn sạch sẽ. Trong chuồng, đàn lợn đã được ăn no, không kêu la như mọi bữa. Dưới bếp, cơm nước cũng đã nấu sẵn tinh tươm. Sau nhà, vườn rau cũng đã dọn sạch cỏ. Mấy hôm liền đều như thế. Bà lão rất kinh ngạc, quyết tâm sẽ rình xem ai tốt bụng đã giúp đỡ mình.

     Hôm sau, bà vẫn ra đồng như mọi khi. Nhưng giữa đường, bà quay lại, rón rén núp sau cánh cửa rình xem. Bỗng thấy một nàng tiên xinh đẹp từ trong chum nước bước ra. Nàng khóa trên mình bộ xiêm y lộng lẫy màu hồng đào. Mái tóc nàng dài thướt tha và nhẹ nhàng như mây. Đôi chân nàng bước nhanh thoăn thoắt. Liền đó, bà lão bí mật đập vỡ vỏ ốc rồi ôm lấy nàng tiên và dịu dàng bảo nàng:

 - Con hãy ở lại đây với mẹ.

     Thế là từ đó bà lão và nàng tiên sống hạnh phúc bên nhau. Hai người thương yêu nhau như hai mẹ con.

Câu 3

Tìm hiểu tác dụng của dấu hai chấm.

1) Đọc các câu văn, câu thơ sau:

    a) Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.”. Nguyện vọng đó chi phối mọi ý nghĩ và hành động trong suốt cuộc đời của Người.

(Theo Trường Chinh)

    b) Tôi xòe cả hai càng ra, bảo Nhà Trò:

    - Em đừng sợ. Hãy trở về cùng với tôi đây.

(Tô Hoài)

    c) Đoạn thơ:

 2) Nêu tác dụng của dấu hai chấm:

- Ở mục a và mục b, dấu hai chấm báo hiệu điều gì?

- Ở mục a, dấu hai chấm được dùng phối hợp với dấu câu nào?

- Ở mục b, dấu hai chấm được dùng phối hợp với dấu câu nào?

- Ở mục c, dấu hai chấm báo hiệu điều gì?

(Tìm trong bài Dế Mèn bênh vực kẻ yếu các ví dụ là những đoạn có dấu hai chấm báo hiệu bộ phận đứng sau là lời nói của một nhân vật.

Lời giải chi tiết:

- Ở mục a và b, dấu hai chấm báo hiệu lời nói trực tiếp của một nhân vật.

    + Dấu hai chấm dẫn lời nói trực tiếp của Bác Hồ.

    + Dấu hai chấm dẫn lời nói trong đoạn hội thoại của Dế Mèn và Nhà Trò.

- Mục a, dấu hai chấm phối hợp với dấu ngoặc kép.

- Mục b, dấu hai chấm phối hợp với dấu gạch đầu dòng.

- Mục c, dấu hai chấm báo hiệu lời giải thích cho bộ phận đứng trước.

- Ví dụ trong bài Dế Mèn bênh vực kẻ yếu, những đoạn có dấu hai chấm báo hiệu bộ phận đứng sau là lời nói của một nhân vật là:

    + Nức nở mãi, chị mới kể: 

    + Tôi xòe cả hai càng ra, bảo Nhà Trò:

    + Tôi cất tiếng hỏi lớn:

    + Tôi thét: 

Ghi nhớ

Câu 4

Trong mỗi câu sau, dấu hai chấm có tác dụng gì?

a) Có lần, con của Đác-uyn đã hỏi cha:

- Cha đã là nhà bác học rồi sao còn phải ngày đêm nghiên cứu làm gì cho mệt?

     Đác-uyn ôn tồn đáp: “Bác học không có nghĩa là ngừng học.”.

             (Theo Hà Vi)

b) Dưới tầm cánh chú chuồn chuồn bây giờ là lũy tre xanh rì rào trong gió, là bờ ao với những khóm khoai nước rung rinh. Rồi những cảnh tuyệt đẹp của đất nước hiện ra: cánh đồng với những đàn trâu thung thăng gặm cỏ; dòng sông với những đoàn thuyền ngược xuôi.

(Theo Nguyễn Thế Hội)

Lời giải chi tiết:

a)

-  Có lần, con của Đác-uyn đã hỏi cha:

=> Dấu hai chấm thứ nhất báo hiệu lời nói của người con hỏi cha.

- Đác-uyn ôn tồn đáp: 

=> Dấu hai chấm thứ hai dẫn lời nói trực tiếp của người cha.

b) Rồi những cảnh tuyệt đẹp của đất nước hiện ra: 

=> Dấu hai chấm có tác dụng giải thích cho bộ phận đứng trước.

Câu 5

Viết một đoạn văn theo truyện Nàng tiên Ốc, trong đó có ít nhất hai lần dùng dấu hai chấm:

-  Một lần, dấu hai chấm dùng để giải thích.

-  Một lần, dấu hai chấm dùng để dẫn lời nhân vật.

Lời giải chi tiết:

     Sau khi đi làm về, cụ già thấy cảnh tượng trong nhà rất lạ: sân nhà được quét sạch, đàn lợn trong chuồng đang ngon giấc sau khi ăn no, cơm nước dọn sẵn trên mâm và vườn rau sạch cỏ tinh tươm. Bà nấp bên cửa nhà để xem ai đã giúp mình. Từ trong chum nước, một nàng tiên đẹp tuyệt trần hiện ra. Bà vội rón rén đến bên chum, lấy vỏ ốc ra đập vỡ rồi ân cần bảo: “Con hãy ở lại đây với mẹ.” Nàng tiên dịu dàng: “Con xin vâng lời mẹ ạ”. Thế là từ đấy hai mẹ con sống trong niềm hạnh phúc ngập tràn.   

Đoạn văn trên ta thấy:

- Cụ già thấy cảnh tượng trong nhà rất lạ: ...

=> Dấu hai chấm dùng để giải thích.

- Bà vội rón rén đến bên chum, lấy vỏ ốc ra đập vỡ rồi ân cần bảo: ...

=> Dấu hai chấm dùng để dẫn lời nhân vật.