Bài 4. Xác định phương hướng - Chuyên đề học tập Lí 10 Chân trời sáng tạo

CH

Trình bày hiểu biết của em về cách thức xác định phương hướng dựa vào bầu trời sao

Lời giải chi tiết:

- Dựa vào sao Bắc cực (ngôi sao phương Bắc): Ở Bắc bán cầu, sao Bắc Cực có thể giúp bạn tìm được hướng bắc, từ đó xác định hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Ngôi sao này nằm trên bầu trời gần Bắc cực, do đó nó không thể di chuyển nhiều, nghĩa là nó sẽ giúp xác định phương hướng khá chính xác. Sao Bắc cực có thể được xác định dựa vào chòm sao Gấu Lớn hoặc chòm sao Thiên Hậu.

- Dựa vào sao Hôm, sao Mai: Sao Hôm và sao Mai chính là tên gọi khác của Kim tinh, là hành tinh thứ hai gần Mặt trời. Bởi vì Kim tinh rất gần Mặt Trời cho nên khi ta quan sát từ Trái Đất, ta thấy nó rất sáng và thường xuất hiện cùng với Mặt Trời vào những lúc hửng sáng hoặc chập tối. Lúc Kim tinh mọc vào khoảng chập tối, nó được gọi là sao Hôm, vị trí của nó ở hướng Tây. Lúc Kim tinh mọc khi hửng sáng, nó được gọi là sao Mai, vị trí của nó ở hướng Đông.

CH 1

Tại sao khi quan sát bầu trời sao vào các thời điểm khác nhau tại cùng một địa điểm trên Trái Đất, ta sẽ thấy vị trí tương đối giữa các sao khác nhau (Hình 4.2)

Lời giải chi tiết:

Khi các sao chuyển động, chúng sẽ phản chiếu lên mặt thiên cầu. Chuyển động của Mặt trời vào ban ngày và Mặt Trăng vào ban đêm đều được phản chiếu lên mặt thiên cầu. Khi ta quan sát từ Trái Đất, ta thấy các sao luôn chuyển động trên bầu trời theo hướng từ Đông sang Tây với tốc độ khác nhau. Tuy nhiên, vị trí tương đối thật sự của các ngôi sao thay đổi rất chậm theo thời gian.

CH 2

Quan sát Hình 4.3 và kể tên một số chòm sao

Lời giải chi tiết:

Tên các chòm sao trong Hình 4.3 là: Tam giác, Song tử, Người đánh xe, Đại Bàng, Mũi Tên, Thiên Nga, Con rắn, Đàn Lia, Vũ Tiên, Người Chăn Bò, Trinh Nữ, Tóc Tiên, Người Chăn Rắn, Sư Tử, Ngựa Một Sừng, Tiên Nữ, Ngựa Nhỏ, Thợ Săn, Con Cua, Con Rồng, Kim Ngưu, Con Cừu, Trường Xà, Mèo Rừng, Chó Săn, Tiên Vương, Anh Tiên, Thằn Lằn, Cá Heo, Song Ngư, Ngựa Có Cánh, Hươu Cao Cổ.

CH

1. Mô tả sự khác biệt giữa hai chòm sao Gấu Lớn và Gấu Nhỏ

2. Em hãy cho biết quy tắc mà các nhà khoa học đã dùng để sắp xếp và gọi tên các ngôi sao trong mỗi chòm sao

Lời giải chi tiết:

1. 

2. Các ngôi sao được nhóm lại theo một hình dạng nhất định nào đó. Việc đặt tên các chòm sao thường dựa trên các động vật, thần thoại hoặc thần linh, sinh vật huyền thoại, các thiết bị mà chòm sao đại diện.

LT

Dựa vào bản đồ sao (Hình 4.3), đánh dấu vị trí các chòm sao Gấu Lớn, Gấu Nhỏ và Thiên Hậu. Từ đó, xác định lần lượt vị trí các sao α trong chòm sao Gấu Lớn, α trong chòm sao Gấu Nhỏ và γ trong chòm sao Thiên Hậu.

Lời giải chi tiết:

VD

Em hãy lựa chọn và thiết kế mô hình một số chòm sao từ những vật dụng đơn giản. Sau đó, hãy biểu diễn đúng vị trí của chúng trên bản đồ sao

Lời giải chi tiết:

- Bản đồ sao quay là một trong những dụng cụ hỗ trợ quán át thiên văn khá đắc lực cho những người mới làm quen với bầu trời. Ưu điểm của nó là dễ dàng xác định được vị trí và hình dạng các chòm sao trên bầu trời dựa các tham số như độ cao, phương hướng và thời điểm quan sát. Bản đồ sao quay còn có ưu điểm là nhỏ gọn thích hợp cho những chuyến du lịch dã ngoại có thể dễ dàng mang theo trong hành lí

- Bản đồ sao quay mô phỏng sự quay của thiên cầu theo thời gian

- Nguyên tắc của bản đồ sao quay: là sự phối hợp giữa tọa độ cực và tọa độ chân trời

- Bản đồ sao quay có 2 phần:

+ Phần đĩa thể hiện bầu trời có thể xoay được quanh tâm là cực Nam hay cực Bắc 

+ Phần cố định bao phía bên ngoài thể hiện ranh giới bầu trời và được trang trí thêm hình ảnh các thông tin

- Hướng dẫn cách làm bản đồ sao quay ở địa phương (ví dụ địa phương em là khu vực Miền Bắc Hà Nội)

+ Khu vực miền Bắc Hà Nội có vĩ độ là khoảng 21 độ, chúng ta có thể làm các hình tương ứng với 20 độ

+ Phần chính bản đồ sao: chúng ta dán 2 hình bản đồ sao lên 2 mặt của 1 tấm bìa cứng tròn (2 mặt ứng 2 bán cầu)

+ Phần bên ngoài: Dán ghép các phần với nhau, với các miếng ghép chêm (spacer) ở giữa sao cho có thể xoay bên trong nó

+ Ráp lại các phần với nhau

- Video hướng dẫn cách làm bản đồ sao quay:

https://www.youtube.com/watch?v=bcf4zScR1Sk&ab_channel=HCPSPlanetarium

CH 1

Giải thích tại sao việc xác định vị trí sao Bắc Cực là cần thiết trong ngành hàng hải và hàng không.

Lời giải chi tiết:

Khi xác định được sao Bắc Cực, ta có thể xác định được phương Bắc. Điều này giúp cho tàu thuyền và máy bay xác định được phương hướng trong đêm, đặc biệt là khi bị lạc do có sự cố về máy móc.

CH 2

Nếu không dựa vào độ sáng thì chúng ta xác định vị trí của sao Bắc Cực theo phương pháp nào?

Lời giải chi tiết:

Nếu không dựa vào độ sáng thì chúng ta có thể xác định vị trí của sao Bắc Cực dựa vào các chòm sao Gấu Lớn hoặc Thiên Hậu

LT

Sau một trận bão, toàn bộ thiết bị định vị và liên lạc trên một chiếc tàu thám hiểm bị hư hỏng, tàu bị mất phương hướng trên biển. Thủy thủ đoàn quan sát bầu trời đêm và vẽ được chòm sao Gấu Lớn như Hình 4.7. Em hãy giúp họ xác định phương hướng bằng cách chỉ ra vị trí của sao Bắc Cực.

Lời giải chi tiết:

Cách xác định sao Bắc Cực:

+ Bước 1: Xác định hai ngôi sao sáng nhất (2 sao ở cạnh ngoài của gáo). Ước lượng khoảng cách giữa hai sao này.

+ Bước 2: Dùng trí tưởng tượng, kéo dài đường nối 2 sao 5 lần khoảng cách đã xác định ở bước 1.

VD

Trình bày cách xác định các hướng Đông, Tây và Nam bằng các sao trên bầu trời

Lời giải chi tiết:

- Kim Tinh: Lúc Kim Tinh mọc vào khoảng chập tối (sau khi Mặt Trời vừa lặn xong), nó được gọi là sao Hôm, vị trí của nó ở hướng Tây. Lúc Kim Tinh mọc vào lúc hửng sáng (trước khi Mặt Trời mọc), nó được gọi là sao Mai, vị trí của nó ở hướng Đông

- Ở Nam bán cầu, chòm sao Nam Thập (Nam Tào) có thể dùng để xác định hướng Nam. Chòm sao này gồm năm ngôi sao và bốn sao sáng nhất tạo thành hình cây thập tự.

Bài 1

Tìm hiểu và cho biết: đâu là chòm sao lớn nhất trên thiên cầu, đâu là chòm sao có nhiều sao nhìn thấy bằng mắt thường nhất.

Lời giải chi tiết:

- Chòm sao lớn nhất trên thiên cầu là Trường Xà

- Chòm sao có nhiều sao nhìn thấy bằng mắt thường nhất: Tiên Nữ.

Bài 2

Tìm hiểu và kể tên 10 ngôi sao sáng nhất trên bầu trời đêm

Lời giải chi tiết:

10 ngôi sao sáng nhất: Sirius, Canopus, Rigil Kentarus, Vega, Capella, Rigel, Procyon, Achernar, Betelgeuse.