Bài 10. Ô nhiễm môi trường - Chuyên đề học tập Lí 10 Chân trời sáng tạo

CH

Nêu những ảnh hưởng tiêu cực của việc khai thác và sử dụng nhiên liệu hóa thạch quá mức mà em biết

Lời giải chi tiết:

Những ảnh hưởng tiêu cực của việc khai thác và sử dụng nhiên liệu hóa thạch quá mức:

- Làm hủy hoại toàn bộ thảm thực vật, gây xói mòn đất và làm mất nơi cư ngụ của nhiều sinh vật

- Việc đốt các nhiên liệu hóa thạch làm ô nhiễm không khí nghiêm trọng

- Hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản là tăng ô nhiễm môi trường

- Việc khai thác dầu thô cũng gây tác động tiêu cực đến địa chất của thềm lục địa. Các sự cố rò rỉ dầu thô làm ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước và hệ sinh thái môi trường biển. Các sản phẩm từ dầu thô như xăng, dầu diesel khi được sử dụng cũng tạo ra các khí thải độc hại như CO2 và SO2 góp phần vào sự nóng lên toàn cầu.

CH 1

Giải thích tại sao việc sử dụng và khai thác nhiên liệu hóa thạch đã tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người.

Lời giải chi tiết:

Việc sử dụng và khai thác nhiên liệu hóa thạch đã tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người vì:

- Khai thác nhiên liệu hóa thạch gây hủy hoại toàn bộ thảm thực vật, xói mòn đất, mất nơi cư trú của nhiều sinh vật.

- Nước thải quặng mỏ trong quá trình khai thác và xử lí nguyên liệu khai thác gây ô nhiễm đất và nước xung quanh

- Sự cố rò rỉ dầu gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước

- Quá trình tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch phát thải lượng lớn khí thải độc hại như CO2 và SO2  phát thải các kim loại nặng, bụi mịn gây bệnh tim mạch, hô hấp cho con người và góp phần làm nóng lên toàn cầu.

- Rỏ rỉ khí thiên nhiên trong quá trình khai thác góp phần gây ra hiệu ứng nhà kính

- Việc sử dụng quá mức nhiên liệu hóa thạch gây phát thải lượng lớn SO2 và các NOx là nguyên nhân chính gây ra mưa acid

LT

Tìm hiểu để mô tả và giải thích sơ lược tác động của hiệu ứng nhà kính đến sự nóng lên toàn cầu (Hình 10.4)

Lời giải chi tiết:

Tác động của hiệu ứng nhà kính đối với sự nóng lên toàn cầu:

Các tia bức xạ bước sóng ngắn dài trở lại. Một số phân tử trong bầu khí quyển như carbon dioxide và hơi nước hấp thụ những bức xạ nhiệt này và giữ ấm trong bầu khí quyển. Sự gia tăng nồng độ của các khí nhà kính là nguyên nhân làm nhiệt độ Trái Đất tăng cao.

VD

Hoạt động theo nhóm học tập, em hãy thiết kế poster tuyên truyền về tác hại của việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch đối với môi trường và các giải pháp thay thế sử dụng nhiên liệu hóa thạch hiện nay

Lời giải chi tiết:

Học sinh hoạt động nhóm và tự thiết kế poster

CH 2

Theo em, nồng độ pH trong nước mưa acid có giá trị khoảng bao nhiêu? Tìm hiểu những cơn mưa acid đã từng xảy ra ở Việt Nam.

Lời giải chi tiết:

- Nồng độ pH trong nước mưa acid có giá trị khoảng 5,6

- Những cơn mưa acid đã từng xảy ra ở Việt Nam:

+ Hiện tượng mưa mù gây cay xót mắt, đau rát da, cổ họng, cháy lá cây non xảy ra tại thành phố Bắc Giang ngày 24/10/2014

+ Mưa acid ở bán đảo Cà Mau năm 1998

+ Hiện nay mưa acid đang tăng lên đáng kể, tập trung chủ yếu gần các thành phố lớn.

CH

1. Trình bày những tác hại của mưa acid đến hệ sinh thái

2. Những địa phương nào của Việt Nam đã từng có mưa acid? Những tác hại của các trận mưa acid này là gì?

3. Giải thích nguyên nhân xuất hiện của mưa acid.

Lời giải chi tiết:

1. Những tác hại của mưa acid đến hệ sinh thái:

- Nước mưa acid gây bỏng da con người và sinh vật khi tiếp xúc trực tiếp

- Nước mưa acid bào mòn lớp màng bảo vệ trên lá cây, gây cháy lá, làm giảm khả năng quang hợp của cây, giảm năng suất cây trồng

- Mưa acid hủy hoại thảm thực vật, làm cây và mầm thực vật chết khô

- Nước mưa acid phá hủy các di tích đá vôi, đá cẩm thạch, thắng cảnh

2. Đề tài “Nghiên cứu đánh giá hiện trạng và lập bản đồ phân bố lắng đọng acid ở Việt Nam” do cơ quan chủ trì Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu cùng phối hợp với Chủ nhiệm đề tài ThS. Ngô Thị Vân Anh vào năm 2015 cho thấy mưa acid xảy ra ở nhiều nơi với nhiều mức độ khác nhau:

- Ở miềm Bắc: Cúc Phương 44%; Bắc Giang 37%; Thái Nguyên 40%; Việt Trì 30%

- Ở miền Trung: Vinh 60%; Huế 47%; Đà Lạt 35%; Nha Trang 31%; Pleiku 32%

- Ở miền Nam: Tây Ninh 37% và Cần Thơ 35%

(Các số liệu ở trên là số phần trăm chiếm bởi số lần mưa acid xuất hiện trong tổng số lần mưa được đo tại các trạm quan trắc)

Các tác hại thường thấy của các trận mưa acid là:

- Gây ngứa, rát da khi tiếp xúc với nước mưa

- Nước mưa là cháy lá cây non

- Nước mưa làm xuống cấp bề mặt các công trình xây dựng

3. Nguyên nhân xuất hiện mưa acid: Các loại nhiên liệu hóa thạch chứa lượng lớn sulfua và nitrogen. Việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch để phục vụ cho sự phát triển công nghiệp, nhà máy nhiệt điện, khai khoáng, phương tiện giao thông,...tạo ra lượng lớn sunfua dioxide (SO2 ) và các oxide của nitrogen (NOx ). Các khí này hòa tan với hơi nước trong không khí sẽ tạo thành sulfuric acid (H2SO4 ) và nitric acid (HNO3 ). Các hạt acid này hòa lẫn vào nước mưa làm giảm độ pH của nước mưa và gây ra mưa acid

LT

Chúng ta có nên sử dụng nước mưa đầu mùa trong sinh hoạt không? Tại sao?

Lời giải chi tiết:

Chúng ta không nên sử dụng nước mưa đầu mùa vì:

- Các hạt acid tích tụ lâu ngày trong khí quyển, nước mưa dễ dàng hòa tan các hạt acid này. Do đó, trong các trận mưa đầu mùa có tính acid cao.

- Cùng với các hạt acid, bụi bẩn cũng tích tụ lâu ngày trong khí quyển. Nước mưa cuốn theo bụi bẩn nên nước mưa đầu mùa cũng chứa nhiều tạp chất chất hơn

VD

Từ nguồn tư liệu, báo hoặc internet, các em hãy tìm những giải pháp hạn chế và khắc phục do hậu quả mưa acid tác động đến môi trường

Lời giải chi tiết:

- Những giải pháp hạn chế mưa acid tác động đến môi trường là:

+ Cần hạn chế sử dụng nhiên liệu hóa thạch và tập trung vào các nguồn năng lượng bền vững hơn như năng lượng mặt trời và gió 

+ Giảm thiểu việc sử dụng phương tiện giao thông, nên sử dụng phương tiện giao thông công cộng, đi bộ, đi xa đạp hoặc đi chung xe.

+ Phát triển các giải pháp công nghệ lọc khí thải nhằm giảm phát thải sulfur dioxide (SO2 ), các oxide của nitrogen (NOx ) cũng như các khí thải độc hại khác.

- Giải pháp khắc phục hậu quả mưa acid:

+ Dùng nước vôi trong để trung hòa acid trong nước

+ Rắc bột vôi để khử chua cho đất

+ Sử dụng bể lọc để lọc nước trước khi dùng làm nước ăn uống sinh hoạt

Mưa acid với tính acid cao thường để lại hậu quả nặng nề cho con người, sinh vật, cảnh quan,... và rất khó khắc phục. Do đó, việc cắt giảm nguồn phát thải khí gây mưa acid có ý nghĩa hết sức quan trọng.

CH 1

1. Liệt kê một số hạt nhân có tính chất phóng xạ và một số loại bức xạ mà em biết.

2. Em đã bao giờ nhìn thấy biển báo như trong Hình 10.8 chưa? Nó xuất hiện ở đâu?

Lời giải chi tiết:

1. Một số hạt nhân có tính chất phóng xạ: Uranium 235, Radon 222, Thorium 232, Polonium 210, Bismuth 209

Một số loại bức xạ: Bức xạ alpha, bức xạ beta, bức xạ gamma.

2. Biển báo như trong Hình 10.8 thường xuất hiện tại các phòng X – quang của bệnh viện.

CH 2

Theo em có phương pháp nào can thiệp đến quá trình phân rã phóng xạ tự nhiên hay không?

Lời giải chi tiết:

Không có phương pháp nào can thiệp đến quá trình phân rã phóng xạ tự nhiên.

CH 3

Quan sát Hình 10.9 và mô tả một số tác hại của phóng xạ.

Lời giải chi tiết:

Một số tác hại của phóng xạ ở Hình 10.9:

- Phá hủy các công trình, gây nhiễm xạ trên một khu công trình rộng lớn

- Tổn thương bề mặt da nghiêm trọng

- Hủy hoại tế bào, để lại di chứng lâu dài trên cơ thể

- Biến đổi gen, ảnh hưởng đến di truyền ở cả người và động vật

CH

Quan sát Hình 10.10 và đề xuất giải pháp để giảm thiểu tác hại của khí phóng xạ tự nhiên

Lời giải chi tiết:

Giải pháp để giảm thiểu tác hại của khí phóng xạ tự nhiên:

- Kiểm tra nồng độ phóng xạ tự nhiên tại nơi ở và nơi làm việc 3 tháng/lần

- Tăng cường thông khí, pha loãng không khí trong khu vực nhà ở, nơi làm việc với không khí ngoài trời bằng cách lắp đặt thông gió

- Làm sạch không khí bằng than hoạt tính hoặc các phương pháp lọc khí khác.

LT

Tìm hiểu và trình bày về các sự cố phóng xạ đã xảy ra trong lịch sử nhân loại cùng các tác động của sự cố đó đến con người và môi trường.

Lời giải chi tiết:

Một số sự cố hạt nhân xảy ra trong lịch sử nhân loại:

- Thảm họa hạt nhân tại lò phản ứng hạt nhân ở Windscale Fire, Anh năm 1957

- Thảm họa hạt nhân tại Mayak thuộc Liên Xô cũ, năm 1957

- Sự cố tại nhà máy điện hạt nhân ở Mile Island, quận Dauphin, Pennylvania, Mỹ, năm 1979

- Thảm họa Chernobyl, Ukraine năm 1986

- Thảm họa hạt nhân Fukushima, Nhật bản năm 2011

VD

Vào ngày 11/03/2011, trận động đất với 9 độ richter đã gây ra cơn sóng thần tàn phá Nhật Bản và đã gây ra thảm họa hạt nhân nghiêm trọng tại tỉnh Fukushima. Điều này đã gây ra sự rò rỉ phóng xạ của các lò hạt nhân vào trong không khí, biển và môi trường sống xung quanh (Hình 10.9b). Phạm vi ảnh hưởng và tác hại của việc rò rỉ đó là rất lớn, cần phải tốn thời gian rất lâu mới có thể giúp cho vùng bị ảnh hưởng trở về cuộc sống bình thường. Từ nguồn tư liệu sách báo và internet, em hãy viết một bài luận ngắn về các biện pháp khắc phục và giải quyết tình trạng ô nhiễm phóng xạ.

Lời giải chi tiết:

Học sinh tự triển khai ý và viết bài luận. Gợi ý một số ý:

- Di dời người dân khỏi vùng nhiễm xạ cho đến khi các chỉ số phóng xạ ở khu vực đạt mức an toàn cho phép

- Thu gom rác thải phóng xạ vào thùng rác có độ toàn vẹn cao

- Pha loãng nước thải phóng xạ. Lọc chất phóng xạ ra khỏi nước qua các máy lọc công nghệ cao.

CH

Thảo luận nhóm và trình bày những ảnh hưởng của việc biến đổi khí hậu đến đời sống tại địa phương nơi em ở.

Lời giải chi tiết:

Học sinh tự thảo luận và trình bày những ảnh hưởng của việc biến đổi khí hậu đến đời sống tại địa phương em

CH

Cho một số ví dụ khác về một số sự kiện liên quan đến các hiện tượng thời tiết cực đoan ở Việt Nam.

Lời giải chi tiết:

Một số sự kiện liên quan thời tiết cực đoan tại Việt Nam:

- Rét đậm rét hại từ 22-27/01/2016, lần đầu có mưa tuyết tại Ba Vì (Hà Nội)

- Năm 2018, lũ lớn tại thượng nguồn sông Cửu Long, triều cường vượt mốc lịch sử tại các tỉnh ở Nam Bộ

- Năm 2020, hiện tượng hạn hán và xâm nhập mặn kéo dài tại các tỉnh ở miền Tây Nam Bộ.

- Năm 2020, hiện tương mưa đá xuất hiện vào tháng giêng tại các tỉnh miềm Bắc

LT

Em hãy tìm hiểu các giải pháp khắc phục và ứng phó tình trạng biến đổi khí hậu. Giải pháp nào hiện tại đang được áp dụng tại nơi em sinh sống?

Lời giải chi tiết:

- Giải pháp khắc phục:

+ Hạn chế sử dụng nhiên liệu hóa thạch

+ Tiết kiệm điện, tiết kiệm năng lượng

+ Khai thác những nguồn năng lượng mới

+ Tăng diện tích bao phủ rừng

- Giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu

+ Cải thiện, nâng cấp cơ sở hạn tầng

+ Nâng cao năng lực dự báo, giám sát khí hậu

CH

Tại sao phân tử ozone (O3 ) nặng hơn các phân tử oxygen (O2 ) nhưng lại được hình thành ở tầng bình lưu của khí quyển mà không phải ở các tầng thấp hơn?

Lời giải chi tiết:

Quá trình hình thành ozone (O3 ) là do các phân tử oxygen (O2 ) dưới tác dụng của tian cực tím bị tách thành các nguyên tử oxygen (O). Mỗi nguyên tử này kết hợp với một phân tử oxygen tạo nên phân tử ozone. Như vậy, khí ozone sau khi hình thành tạo thành một lớp của khí quyển cách mặt đất 20 km và hấp thụ hết các tia cực tím để tiếp tục hình thành ozone

CH

Từ nguồn tư liệu sách, báo và internet, em hãy sưu tầm các thông tin, hình ảnh về tác động tiêu cực của việc suy giảm tầng ozone đến môi trường và sức khỏe con người

Lời giải chi tiết:

Tác động tiêu cực của việc suy giảm tầng ozone đến môi trường và sức khỏe con người:

- Tăng bức xạ cực tím đến Trái Đất làm trầm trọng thêm biến đổi khí hậu

- Tia cực tím tác động lên da làm tăng nguy cơ ung thư da, tác động lên mắt làm tăng nguy cơ mắc bệnh đục thủy tinh thể,...

LT

Tìm hiểu các phản ứng hóa học xảy ra giữa nguyên tử Cl và phân tử O3 , gây ra sự phá hủy và suy giảm tầng ozone.

Lời giải chi tiết:

Phản ứng hóa ọc xảy ra giữa Cl và O3 gây ra sự phá hủy và suy giảm tầng ozone:

\(\begin{array}{l}Cl + {O_3} \to ClO + {O_2}\\ClO + {O_3} \to Cl + {O_2}\end{array}\)

Bài 1

Tại sao các nước tiên tiến trên thế giới không cho phép nhập khẩu các thiết bị điện tử đã qua sử dụng? Hãy nêu tác hại của nó đối với môi trường.

Lời giải chi tiết:

Không nên nhập rác thải điện tử vì:

- Trong rác thải điện tử chứa rất nhiều chất độc hại như chì, thủy ngân, nickel, chất chống cháy brom và hydrocarbon thơm đa vòng,...khi bị phân hủy nó gây ra các tác động tiêu cực đối với môi trường và sức khỏe con người khi tiếp xúc: ảnh hưởng đến thai nhi, ảnh hưởng đến hô hấp, suy giảm chức năng tuyến giáp, tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như bệnh tim mạch và ung thư

- Đốt cháy rác thải điện tử một cách bừa bãi tại các bãi chứa rác làm khí độc lẫn vào không khí gây ô nhiễm không khí, trong đó có cả chất thải dioxin gây dị tật đối với thai nhi

Bài 2

Viết một bài luận ngắn để trình bày về vấn đề sử dụng năng lượng ở địa phương em, đồng thời kê gọi mọi người tiết kiệm năng lượng vào ngày Giờ Trái Đất

Lời giải chi tiết:

Học sinh tự viết

Bài 3

Thực hiện một đoạn video ngắn theo nhóm học tập từ tư liệu sưu tầm được về một sự cố hạt nhân đã xảy ra trong lịch sử nhân loại, những tác động của sự cố đó đối với môi trường và sức khỏe con người và giải pháp đã được áp dụng để khắc phục sự cố.

Lời giải chi tiết:

Học sinh tự thực hiện quay video