Bài 9. Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ (cuối thế kỉ XIV, đầu thế kỉ XV) SGK Lịch sử 11 Cánh diều

? mục 1

Trả lời câu hỏi mục 1 trang 63 SGK Lịch sử 11 Cánh diều

Đọc thông tin, tóm tắt bối cảnh lịch sử cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ ở cuối thế kỉ XIV, đầu thế kỉ XV.

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 1 trang 62, 63 SGK.

Lời giải chi tiết:

- Về chính trị:

+ Từ nửa sau thế kỉ XIV, triều Trần nhanh chóng khủng hoảng, suy yếu.

+ Ở phía nam, Chiêm Thành liên tục liên tục đưa quân tấn công Đại Việt.

+ Ở phía bắc, nhà Minh thường xuyên cầu Đại Việt cống nộp. Quan hệ giữa Đại Việt và nhà Minh ngày càng xấu đi.

- Về kinh tế - xã hội:

+ Các hiện tượng hạn hán, bão, lụt, vỡ đê,... xảy ra ở nhiều địa phương trên cả nước. Mất mùa, đói kém diễn ra thường xuyên.

+ Ở các làng xã, tình trạng che giấu, gian dối về ruộng đất và dân đinh trở nên phổ biến. Quý tộc, quan lại, địa chủ tìm cách chiếm đoạt ruộng đất trên quy mô lớn. Ruộng đất công ngày càng bị thu hẹp.

+ Các cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì diễn ra liên tục như: khởi nghĩa Ngô Bệ (1344), khởi nghĩa của nhà sư Phạm Sư Ôn (1390),...

=> Trong bối cảnh đó, từ năm 1371, nhờ được vua Trần Nghệ Tông tin dùng, Hồ Quý Ly trở thành một đại thần của triều Trần và từng bước đề xuất, tiến hành những cải cách lớn trên nhiều lĩnh vực. Sau khi thành lập (1400), triều Hồ tiếp tục thực hiện các chính sách cải cách cho đến khi quân Minh xâm lược (1406).

a

Trả lời câu hỏi mục 2a trang 64 SGK Lịch sử 11 Cánh diều

Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 1, tóm tắt nội dung cải cách về chính trị của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Phương pháp giải:

Bước 1: Đọc nội dung và tư liệu ở phần a, mục 2 trang 63, 64 SGK.

Bước 2: Quan sát Hình 1 để biết được những cải cách về chính trị của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Lời giải chi tiết:

- Về tổ chức chính quyền, luật pháp:

+ Đổi tên và đặt thêm các đơn vị hành chính; thành lập nhiều cơ quan, đặt ra nhiều chức quan mới; bãi bỏ nhiều cơ quan, chức quan cũ.

+ Tăng cường kiểm tra, giám sát quan lại, đặc biệt là ở các cấp địa phương.

+ Định kì mở các khoa thi để tuyển chọn quan lại. Khoa cử dần trở thành phương thức tuyển chọn quan lại chủ yếu.

+ Cải cách nghi lễ của triều đình và y phục của quan lại theo hướng quy củ, thống nhất, chuyên nghiệp.

+ Ban hành quy chế và hình luật mới của quốc gia.

- Về quân đội, quốc phòng:

+ Tuyển chọn những người giỏi võ nghệ làm tướng chỉ huy, không căn cứ vào nguồn gốc tôn thất như trước.

+ Thải hồi những binh sĩ già yếu, lấy người khoẻ mạnh bổ sung vào quân ngũ.

+ Tăng cường tuyển quân quy mô lớn; bổ sung lực lượng hương quân ở các địa phương.

+ Xây dựng lại binh chế, chia đặt lại tổ chức quân đội theo hướng quy củ, chặt chẽ, đặt dưới sự chỉ huy thống nhất của triều đình.

+ Cải tiến vũ khí, tăng cường trang bị quốc phòng, xây dựng hệ thống phòng thủ quốc gia quy mô lớn.

b

Trả lời câu hỏi mục 2b trang 65 SGK Lịch sử 11 Cánh diều

Tóm tắt nội dung cải cách về kinh tế, xã hội của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Phương pháp giải:

Đọc nội dung phần b, mục 2 trang 64, 65 SGK.

Lời giải chi tiết:

- Năm 1396, in và phát hành tiền giấy “Thông bảo hội sao”. Cấm và thu hết tiền đồng, đổi sang tiền giấy.

- Năm 1397, hạn chế sở hữu ruộng đất quy mô lớn của tư nhân. Quy định mức sở hữu tối đa về ruộng đất.

- Năm 1398, xoá bỏ tình trạng che giấu, gian dối về ruộng đất. Lập sổ ruộng trên cả nước.

- Năm 1401, hạn chế gia nô, chủ gia nô chỉ được có một số nô tì nhất định. Kiểm soát hộ tịch trên cả nước.

- Năm 1402, điều chỉnh thuế khoá, tăng thuế ruộng, hạ thuế bãi dâu và thu theo hạng đất,...

- Đặt chức quản lí chợ (Thị giám) trên cả nước; thống nhất đơn vị đo lường.

- Tổ chức khai hoang và di dân; mở rộng và khai thông nhiều tuyến đường bộ, đường thuỷ; đặt kho “Thường bình” để ổn định giá lúa gạo;...

c

Trả lời câu hỏi mục 2c trang 65 SGK Lịch sử 11 Cánh diều

Đọc thông tin, tóm tắt những cải cách về văn hóa của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Phương pháp giải:

Đọc nội dung phần c, mục 2 trang 65 SGK.

Lời giải chi tiết:

- Về tư tưởng: Đề cao Nho giáo trên cơ sở có phê phán, chọn lọc; từng bước đưa Nho giáo trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo trong đời sống chính trị và đời sống cung đình.

- Về tôn giáo: Hạn chế sự phát triển thái quá của Phật giáo và Đạo giáo; bắt sư tăng chưa đến 50 tuổi phải hoàn tục, 50 tuổi trở lên phải trải qua kì sát hạch, nếu không đạt phải hoàn tục làm dân thường.

- Về chữ viết: Đề cao và khuyến khích sử dụng chữ Nôm, biên soạn sách chữ Nôm giải thích về Kinh Thi để dạy hậu phi và cung nhân.

- Về giáo dục: Chú trọng giáo dục, chủ trương mở rộng hệ thống trường học, bổ sung chức học quan ở các địa phương, ban cấp ruộng đất cho trường học.

- Về khoa cử: Sửa đổi nội dung các khoa thi, quy định chặt chẽ phương thức thi, bổ sung nội dung thi viết và làm tính, định lệ thi Hương và thi Hội theo định kì.

? mục 3

Trả lời câu hỏi mục 3 trang 66 SGK Lịch sử 11 Cánh diều

Trình bày kết quả, ý nghĩa cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 3 trang 66 SGK.

Lời giải chi tiết:

- Kết quả:

+ Đưa đến sự xác lập bước đầu của thể chế quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền theo đường lối pháp trị, được tổ chức thống nhất, chặt chẽ.

+ Lĩnh vực quân đội, quốc phòng được củng cố. Vai trò và sức mạnh của nhà nước được tăng cường.

+ Bước đầu giải quyết được những bất cập về sở hữu tài sản và chế độ thuế khoá, hạn chế sở hữu tư nhân quy mô lớn và tình trạng gian dối về ruộng đất, tăng nguồn thu của nhà nước. Một bộ phận lớn nô tì cũng bước đầu được giải phóng.

+ Giúp Nho giáo từng bước trở thành ý thức hệ tư tưởng chủ đạo của xã hội Đại Việt. Phật giáo và Đạo giáo suy giảm vai trò, vị trí so với trước. Nền giáo dục, khoa cử có bước phát triển mới theo hướng quy củ, chuyên nghiệp.

+ Bước đầu xác lập mô hình phát triển mới của quốc gia Đại Việt.

- Ý nghĩa:

+ Thể hiện tinh thần dân tộc, ý thức tự cường của Hồ Quý Ly và triều Hồ, cũng như tầng lớp lãnh đạo Đại Việt đương thời.

+ Để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về việc trị nước.

Luyện tập

Trả lời câu hỏi phần Luyện tập trang 66 SGK Lịch sử 11 Cánh diều

Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện các chính sách cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Phương pháp giải:

Bước 1: Đọc lại nội dung mục 2 trang 63, 64, 65 SGK.

Bước 2: Tóm tắt các chính sách cải cách của của Hồ Quý Ly và triều Hồ bằng sơ đồ tư duy.

Lời giải chi tiết:

Vận dụng

Trả lời câu hỏi phần Vận dụng trang 66 SGK Lịch sử 11 Cánh diều

Theo em, những bài học nào có thể rút ra từ cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ?

Phương pháp giải:

Liên hệ, đưa ra quan điểm cá nhân.

Lời giải chi tiết:

- Tăng cường tập trung quyền lực của Nhà nước.

- Chú trọng đến đời sống của người dân.

- Chủ trương tuyển chọn người tài trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

- Khuyến khích phát triển văn hóa dân tộc để xây dựng đất nước tự cường.