Bài 9. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế - SGK Địa lí 12 Cánh diều

? mục I

Câu hỏi mục I trang 41 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Dựa vào thông tin bài học, hãy phân tích ý nghĩa của sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nước ta.

Phương pháp giải:

Phân tích thông tin SGK Địa lí 12, trang 41.

Lời giải chi tiết:

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế có ý nghĩa quan trọng trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển đất nước nhanh và bền vững.

- Phát triển nền kinh tế trên cơ sở khai thác hợp lí các nguồn lực nhằm đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế cao theo hướng phát triển bền vững.

- Hình thành cơ cấu kinh tế hợp lí theo ngành, theo thành phần kinh tế và theo lãnh thổ, đáp ứng yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, dựa vào khoa học – công nghệ hiện đại, đổi mới sáng tạo.

- Tận dụng hiệu quả các cơ hội của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư gắn với quá trình hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế số, xã hội số, nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh, nâng cao chất lượng cuộc sống.

- Phát triển hài hoà giữa kinh tế với văn hoá, xã hội, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu.

? mục II

Câu hỏi mục II trang 42 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Dựa vào thông tin bài học, hãy chứng minh và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nước ta theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Phương pháp giải:

Phân tích thông tin SGK Địa lí 12, trang 42.

Lời giải chi tiết:

Cơ cấu kinh tế nước ta có sự chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá và được thể hiện rõ nhất ở:

- Cơ cấu ngành kinh tế:

+ Các ngành có tốc độ tăng trưởng cao so với nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

+ GDP chuyển dịch theo hướng tăng tỉ trọng các ngành công nghiệp, xây dựng và dịch vụ.

→ Sự chuyển dịch này đã dẫn đến sự chuyển dịch cơ cấu lao động trong các ngành kinh tế.

- Cơ cấu thành phần kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế cùng phát triển theo mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Cơ cấu lãnh thổ kinh tế:

+ Trên phạm vi cả nước đã hình thành 6 vùng kinh tế, các vùng kinh tế trọng điểm và vùng kinh tế động lực.

+ Lãnh thổ sản xuất các ngành có sự chuyển dịch: đẩy mạnh xây dựng các khu công nghiệp tập trung, hình thành các vùng chuyên canh sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản trên cơ sở điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội từng vùng → chuyển dịch cơ cấu hàng hoá xuất khẩu.

- Phát triển bền vững: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, bảo vệ môi trường trong phát triển các ngành kinh tế và quy hoạch lãnh thổ.

1

Câu hỏi mục III.1 trang 43 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Dựa vào thông tin bài học, hãy:

- Chứng minh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành ở nước ta.

- Giải thích nguyên nhân của sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành ở nước ta.

Phương pháp giải:

Phân tích thông tin SGK Địa lí 12, trang 42 – 43.

Lời giải chi tiết:

Cơ cấu ngành kinh tế nước ta có sự chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

- Cơ cấu GDP chuyển dịch theo hướng tăng tỉ trọng các ngành công nghiệp, xây dựng và dịch vụ, giảm tỉ trọng ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản. Cụ thể:

+ Tỉ trọng ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản giảm từ 15,4% (2010) xuống còn 12,6% (2021), giảm 2,8%.

+ Tỉ trọng ngành công nghiệp, xây dựng tăng từ 33% (2010) lên 37,5% (2021), tăng 4,5%.

+ Tỉ trọng ngành dịch vụ tăng từ 40,6% (2010) lên 41,2% (2021), tăng 0,6%.

- Nguyên nhân:

+ Đây là xu hướng chuyển dịch tích cực, nhằm thích nghi và hội nhập với thị trường khu vực và thế giới.

+ Nhà nước đã đề ra đường lối phát triển công nghiệp, đặc biệt là đường lối công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong giai đoạn hiện nay.

+ Chịu sự tác động của thị trường, nhân tố điều tiết sản xuất, những thay đổi của nhu cầu thị trường ảnh hưởng nhiều đến sản xuất từ đó làm thay đổi cơ cấu ngành và sản phẩm.

+ Chịu tác động của các nguồn lực kinh tế - xã hội, nguồn lực tự nhiên.

2

Câu hỏi mục III.2 trang 44 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Dựa vào thông tin bài học, hãy chứng minh và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ ở nước ta.

Phương pháp giải:

Phân tích thông tin SGK Địa lí 12, trang 44.

Lời giải chi tiết:

- Sự chuyển dịch:

+ Cả nước hình thành 6 vùng kinh tế và 4 vùng kinh tế trọng điểm, phát triển 4 vùng động lực, các cực tăng trưởng quốc gia. Lựa chọn các đô thị có lợi thế đặc biệt để xây dựng các trung tâm kinh tế, đồng thời có chính sách phù hợp để phát triển khu vực vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo nhằm góp phần ổn định chính trị, giữ vững an ninh quốc phòng.

+ Tổ chức không gian các ngành kinh tế thay đổi theo hướng hiện đại. Trong nông nghiệp hình thành các vùng sản xuất tập trung quy mô lớn các sản phẩm chủ lực. Trong công nghiệp thành lập và đi vào hoạt động các khu công nghiệp, khu chế xuất. Trong dịch vụ hình thành các khu vực động lực phát triển du lịch, các trung tâm du lịch cấp quốc gia và vùng; các trung tâm dịch vụ, thương mại, tài chính, ngân hàng mang tầm khu vực và thế giới.

- Nguyên nhân: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ nhằm phát huy tối đa lợi thế của các vùng, tăng cường tính liên kết nội vùng và liên vùng, hình thành cơ cấu lãnh thổ hợp lí, tạo không gian phát triển mới.

3a

Câu hỏi mục III.3a trang 45 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Dựa vào thông tin bài học, hãy chứng minh và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế ở nước ta.

Phương pháp giải:

Phân tích thông tin SGK Địa lí 12, trang 44 – 45

Lời giải chi tiết:

- Cơ cấu theo thành phần kinh tế ở nước ta chuyển dịch theo hướng giảm tỉ trọng kinh tế Nhà nước, tăng tỉ trọng khu vực ngoài Nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Cụ thể:

+ Khu vực kinh tế Nhà nước xu hướng giảm tỉ trọng từ 29,3% (2010) xuống còn 21,2% (2021), giảm 8,1%.

+ Khu vực kinh tế ngoài Nhà nước chiếm tỉ trọng cao và tăng từ 43% (2010) lên 50,1% (2021), tăng 7,1%.

+ Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài có tỉ trọng nhỏ hơn và tăng từ 15,2% (2010) lên 20% (2021), tăng 4,8%.

- Nguyên nhân: Chủ yếu do phát triển nền kinh tế thị trường, tăng cường mở rộng hợp tác với bên ngoài (hội nhập toàn cầu), khuyến khích sự đầu tư của các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

3b

Câu hỏi mục III.3b trang 45 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Dựa vào thông tin bài học, hãy nêu và đánh giá vai trò của mỗi thành phần kinh tế ở nước ta. Nêu ví dụ cụ thể.

Phương pháp giải:

Phân tích thông tin SGK Địa lí 12, trang 45.

Lời giải chi tiết:

Các thành phần kinh tế có vai trò khác nhau, có mối quan hệ và tác động lẫn nhau, hỗ trợ nhau cùng phát triển.

- Kinh tế Nhà nước là công cụ, lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước ổn định kinh tế vĩ mô, định hướng và điều tiết, dẫn dắt, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, khắc phục các điểm yếu của cơ chế thị trường.

- Kinh tế ngoài Nhà nước:

+ Kinh tế tập thể, hợp tác xã: cung cấp dịch vụ cho các thành viên, liên kết phối hợp sản xuất kinh doanh, bảo vệ quyền lợi và tạo điều kiện để các thành viên nâng cao năng suất, hiệu quả sản xuất và phát triển bền vững.

+ Kinh tế tư nhân: động lực quan trọng của nền kinh tế, được tạo mọi điều kiện để phát triển; được hỗ trợ đổi mới, sáng tạo, hiện đại hoá công nghệ, nâng cao năng suất lao động; được khuyến khích hình thành, phát triển những tập đoàn kinh tế tư nhân lớn, có tiềm lực mạnh, có sức cạnh tranh cao.

- Khu vực kinh tế có vốn dầu tư nước ngoài giữ vai trò lớn trong huy động nguồn vốn đầu tư, công nghệ, phương thức quản lí hiện đại, mở rộng thị trường xuất khẩu.

Luyện tập

Câu hỏi Luyện tập trang 45 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Dựa vào bảng 9, hãy:

a) Vẽ biểu đồ miền thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế ở nước ta giai đoạn 2010 – 2021.

b) Phân tích ý nghĩa của sự chuyển dịch đó.

Phương pháp giải:

Vẽ và nhận xét biểu đồ.

Lời giải chi tiết:

a) Vẽ biểu đồ

Biểu đồ thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế

ở nước ta giai đoạn 2010 – 2021

b) Ý nghĩa

- Cơ cấu theo thành phần kinh tế ở nước ta chuyển dịch theo hướng giảm tỉ trọng kinh tế Nhà nước, tăng tỉ trọng khu vực ngoài Nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.

- Nguyên nhân: Chủ yếu do phát triển nền kinh tế thị trường, tăng cường mở rộng hợp tác với bên ngoài (hội nhập toàn cầu), khuyến khích sự đầu tư của các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

- Đây là sự chuyển dịch tích cực, phù hợp với đường lối phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Mặc dù giảm tỉ trọng nhưng kinh tế Nhà nước vẫn bao trùm các ngành kinh tế then chốt, gắn liền với việc quản lý tài nguyên thiên nhiên, an ninh quốc phòng và các lĩnh vực quan trọng khác của đất nước như dầu khí, năng lượng, vật liệu xây dựng, hóa chất, cơ khí.

Vận dụng

Câu hỏi Vận dụng trang 45 SGK Địa lí 12, Cánh diều

Thu thập tài liệu, viết báo cáo ngắn về một trong các nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện, thị xã, thành phố em đang sinh sống.

Phương pháp giải:

Phân tích thông tin SGK Địa lí 12 và liên hệ thực tiễn

Lời giải chi tiết:

VD: Chuyển dịch cơ cấu theo ngành ở Thanh Hóa giai đoạn 2010 – 2018.

Cơ cấu kinh tế theo ngành của Thanh Hóa chuyển dịch theo hướng tăng tỉ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm tỉ trọng khu vực nông – lâm – thủy sản. Trong giai đoạn 2010 – 2018, tỉ trọng ngành công nghiệp xây dựng tăng 8%; tỉ trọng của ngành nông nghiệp giảm xuống 11%.

Như vậy, trong thời gian qua, cơ cấu kinh tế Thanh Hóa chuyển dịch từ khu vực nông lâm ngư nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Trong ngành nông nghiệp, các sản phẩm nông nghiệp chăn nuôi và thủy sản tăng tỉ trọng. Công nghiệp khai thác giảm tỉ trọng và công nghiệp chế biến tăng tỉ trọng, đặc biệt các sản phẩm công nghiệp lọc hóa dầu, dệt may, điện tử. Tỉ trọng ngành dịch vụ tăng nhanh như du lịch, dịch vụ cảng biển.

Nhìn chung, cơ cấu ngành kinh tế của tỉnh Thanh Hóa đã có sự chuyển dịch theo hướng hiện đại hóa, nhưng sự chuyển dịch còn diễn ra chậm, chưa đáp ứng được yêu cầu. Việc ứng dụng khoa học công nghệ còn chưa rộng rãi, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh thấp dẫn đến năng lực cạnh tranh nền kinh tế còn thấp.