Bài 14. Đất SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo

? mục I

Trả lời câu hỏi mục I trang 61 SGK Địa lí 10

Dựa vào hình 14.1 và thông tin trong bài, em hãy:

- Trình bày khái niệm về đất.

- Phân biệt đất và vỏ phong hóa.

Phương pháp giải:

Quan sát hình 14.1 và đọc thông tin mục I (Đất và vỏ phong hóa).

Lời giải chi tiết:

- Khái niệm: Đất là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa, được đặc trưng bởi độ phì.

- Phân biệt đất và vỏ phong hóa:

+ Đất: tạo thành do quá trình phong hóa các loại đá; gồm 2 tầng trên cùng của vỏ phong hóa (tầng đất mặt và tầng tích tụ).

+ Vỏ phong hóa: tạo thành bởi sự phong hóa đá gốc; gồm cả tầng đất (trong đó có tầng đất mặt, tầng tích tụ) và tầng đá mẹ.

? mục II

Trả lời câu hỏi mục II trang 58 SGK Địa lí 10

Dựa vào hình 14.2 và thông tin trong bài, hãy:

- Kể tên các nhân tố hình thành đất.

- Trình bày vai trò của các nhân tố hình thành đất.

Phương pháp giải:

Quan sát hình 14.2 và đọc thông tin trong mục II (Các nhân tố hình thành đất).

Lời giải chi tiết:

- Các nhân tố hình thành đất: đá mẹ, địa hình, khí hậu, sinh vật, thời gian và con người.

- Vai trò của các nhân tố hình thành đất:

Đá mẹ

Những loại đá mẹ khác nhau hình thành nên các loại đất có sự khác nhau về thành phần khoáng vật, cấu trúc, tính chất lí hóa và cả màu sắc.

Ví dụ:

Đất hình thành trên đá cát có mùa vàng nhạt; trong khi đó, đất hình thành trên đá badan có màu nâu tím (Hình 14.2).

Địa hình (độ cao, độ dốc và hướng địa hình)

- Độ cao: càng lên cao, nhiệt độ càng giảm, quá trình phong hóa diễn ra chậm => quá trình hình thành đất yếu.

- Độ dốc: ảnh hưởng đến tốc độ xói mòn đất => những nơi bằng phẳng tầng đất dày hơn nơi địa hình dốc.

- Hướng sườn núi khác nhau nhận được lượng nhiệt ẩm không giống nhau => đất ở các sườn núi nhiều điểm khác biệt.

Khí hậu

- Nhiệt độ, lượng mưa và các chất khí phá hủy đá gốc thành các sản phẩm phong hóa.

- Nhiệt độ, độ ẩm,… ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất: nơi có nhiệt ẩm cao, quá trình hình thành đất diễn ra mạnh => lớp vỏ phong hóa dày; nơi nhiệt ẩm không thuận lợi => lớp vỏ phong hóa mỏng.

- Khí hậu còn ảnh hưởng đến đất qua sinh vật: các đới khí hậu khác nhau có sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật không giống nhau => thành phần hữu cơ của đất khác nhau.

Sinh vật

Vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và bảo vệ đất:

- Thực vật cung cấp chất hữu cơ.

- Vi sinh vật phân giải xác hữu cơ và tổng hợp mùn.

- Động vật trong đất giúp đất tơi xốp, góp phần tạo cấu trúc đất.

- Sinh vật còn chống xói mòn và giữ ẩm cho đất.

Thời gian

Thời gian dài/ngắn ảnh hưởng rất lớn đến mức độ biến đổi lí học, hóa học và sinh học trong đất.

Con người

Có thể làm tăng độ phì hoặc làm đất thoái hóa, bặc màu thông qua các hoạt động sản xuất và sinh hoạt.

Luyện tập

Giải bài luyện tập 1 trang 63 SGK Địa lí 10

Hãy lập sơ đồ thể hiện các nhân tố hình thành đất.

Phương pháp giải:

Nhớ lại 6 nhân tố hình thành đất, bao gồm: đá mẹ, địa hình, khí hậu, sinh vật, thời gian và con người.

Lời giải chi tiết:

Giải bài luyện tập 2 trang 63 SGK Địa lí 10

Chứng minh rằng khí hậu vừa có ảnh hưởng trực tiếp, vừa có ảnh hưởng gián tiếp đến sự hình thành đất.

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức đã học về ảnh hưởng của khí hậu đến sự hình thành đất.

Lời giải chi tiết:

Khí hậu vừa có ảnh hưởng trực tiếp, vừa có ảnh hưởng gián tiếp đến sự hình thành đất:

- Ảnh hưởng trực tiếp:

+ Nhiệt độ, mưa và các chất khí phá hủy đá gốc hình thành các sản phẩm phong hóa – vật liệu cơ bản thành tạo đất.

+ Các yếu tố khí hậu (nhiệt độ, độ ẩm,…) ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất:

Nơi có nhiệt ẩm cao, quá trình hình thành đất diễn ra mạnh mẽ => lớp vỏ phong hóa và lớp đất dày.

Nơi có điều kiện nhiệt ẩm không thuận lợi => lớp đất thô và mỏng.

- Ảnh hưởng gián tiếp thông qua sinh vật:

Các đới khí hậu khác nhau, sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật không giống nhau => thành phần hữu cơ của đất khác nhau.

Vận dụng

Giải bài vận dụng trang 63 SGK Địa lí 10

Cho ví dụ cụ thể về tác động của con người đến sự hình thành và biến đổi đất ở địa phương em.

Phương pháp giải:

Dựa vào hiểu biết thực tế của bản thân.

Lời giải chi tiết:

Ví dụ cụ thể về tác động của con người đến sự hình thành và biến đổi đất ở địa phương em:

- Ở địa phương em, người dân làm tăng độ phì cho đất thông qua việc bón phân cho đất, cày xới cho đất tơi xốp,…

- Tuy nhiên, việc người dân xây dựng hệ thống đê ven sông ngăn lũ khiến đất trong đê không được bồi tụ phù sa hằng năm của sông => đất bị thoái hóa, bạc màu.

Lý thuyết