Bài 6: Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918)

Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918)

1.1. Quan hệ quốc tế cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX

- Chủ nghĩa tư bản phát triển theo quy luật không đều làm thay đổi sâu sắc so sánh lực lượng giữa các đế quốc ở cuối XIX đầu XX.

- Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc cũng không đều. Đế quốc già (Anh, Pháp) nhiều thuộc địa. Đế quốc trẻ (Đức, Mĩ) ít thuộc địa.

- Mâu thuẫn giữa các đế quốc về vấn đề thuộc địa nảy sinh và ngày càng gay gắt.

- Các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra ở nhiều nơi vào cuối thế kỷ XIX:     

- Từ 1894 đến 1895: Chiến tranh Trung-Nhật → Nhật chiếm Đài Loan, Triều Tiên, Mãn Châu, Bành Hồ.

- Năm 1898: Chiến tranh Mĩ-Tây Ban Nha → Mĩ cướp được Phi-lip-pin, Cu-ba, Ha-oai, Guy-a-na, Pu-éc-tô Ri-cô.

- Từ 1899 năm 1902: Chiến tranh Anh -Bô ơ → Anh chiếm Nam Phi.

- Từ 1904 năm 1905: Chiến tranh Nga-Nhật → Nhật thống trị Triều Tiên, Mãn Châu và một số đảo ở nam Xa-kha-lin.

Lược đồ Chủ nghĩa tư bản (thế kỷ XVI đến 1914)

- Trong cuộc chạy đua giành giật thuộc địa, Đức là kẻ hiếu chiến nhất, lại ít thuộc địa. Đức đã cùng Áo - Hung, Italia thành lập “phe Liên Minh”, năm 1882 chuẩn bị chiến tranh chia lại thế giới.

- Để đối phó Anh đã ký với Nga và Pháp những Hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước (đầu thế kỉ XX).

- Đầu thế kỉ XX ở châu Âu đã hình thành 2 khối quân sự đối đầu nhau, âm mưu xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ và thuộc địa của nhau, điên cuồng chạy đua vũ trang, chuẩn bị cho chiến tranh, một cuộc chiến tranh đế quốc nhằm phân chia thị trường thế giới không thể tránh khỏi.

Liên minh                                 Hiệp ước

ĐỨC - ÁO - HUNG      ⇔       ANH - PHÁP - NGA

(1882)                                   (1890-1907)

- Hai khối quân sự ráo riết chạy đua vũ trang  tích cực chuẩn bị chiến tranh

Hai khối: màu đỏ khối Liên Minh, màu xanh khối Hiệp ước

1.2. Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh

- Nguyên nhân sâu xa

+ Sự phát triển không đều của các nước đế quốc ,mâu thuẫn giữa các đế quốc về thuộc địa ngày càng gay gắt (trước tiên là giữa đế quốc Anh với đế quốc Đức) là nguyên nhân cơ bản dẫn đến chiến tranh.

+ Sự tranh giành thị trường thuộc địa giữa các đế quốc với nhau.

- Nguyên nhân trực tiếp

- Sự hình thành hai khối quân sự đối lập, kình địch nhau.

→ Duyên cớ: 28/6/1914 Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo-Hung bị ám sát tại Bô-xni-a (Xéc bi)

- Đến năm 1914, sự chuẩn bị chiến tranh của 2 phe đế quốc cơ bản đã xong. Ngày 28.6.1914, Áo - Hung tổ chức tập trận ở Bô-xni-a. Thái tử Áo là Phơ-ran-xo Phéc-đi-nan đến thủ đô Bô-xni-a là Xa-ra-e-vô để tham quan cuộc tập trận thì bị một phần tử người Xéc-bi ám sát. Nhân cơ hội đó Đức hùng hổ bắt Áo phải tuyên chiến với Xéc-bi. Thế là chiến tranh đã được châm ngòi.

Francois Ferdinand bị ám sát.

Lược đồ Chiến tranh thế giới thứ nhất

2.1. Giai đoạn thứ nhất (1914 - 1916)

- Chiến tranh bùng nổ

+ 28/6/1914, Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo-Hung bị ám sát

+ 28/7/1914, Áo-Hung tuyên chiến với Xéc-bi.

+ 1/8/1914, Đức tuyên chiến với Nga.       

+ 3/8/1914, Đức tuyên chiến với Pháp

+ 4/8/1914, Anh tuyên chiến với Đức.

- Chiến tranh thế giới bùng nổ diễn ra trên 2 mặt trận Đông Âu và Tây Âu

Quân Đức vào Pháp

- Năm 1914: Ở phía Tây ngay đêm 3.8 Đức tràn vào Bỉ, đánh sang Pháp, cùng lúc ở phía Đông; Nga tấn công Đông Phổ → Đức chiếm được Bỉ, một phần nước Pháp uy hiếp thủ đô Pa-ri cứu nguy cho Pa-ri.

- Năm 1915: Đức, Áo - Hung dồn toàn lực tấn công Nga → Hai bên ở vào thế cầm cự trên một Mặt trận dài 1200 km.

- Năm 1916: Đức chuyển mục tiêu về phía Tây tấn công pháo đài Véc-doong → Đức không hạ được Véc-đoong, 2 bên thiệt hại nặng.

- Những năm đầu Đức, Áo - Hung giữ thế chủ động tấn công. Từ cuối 1916 trở đi. Đức, Áo - Hung chuyển sang thế phòng ngự ở cả hai mặt trận Đông Âu, Tây Âu.

2.2. Giai đoạn thứ 2 (1917 - 1918)

- Tháng 2/1917: Cách mạng dân chủ tư sản ở Nga thành công → Chính phủ tư sản lâm thời ở Nga vẫn tiếp tục chiến tranh.

- Ngày 2/4/1917:  Mĩ tuyên chiến với Đức, tham gia vào chiến tranh cùng phe Hiệp ước → Có lợi hơn cho phe Hiệp ước.

- Năm 1917: Chiến sự diễn ra trên cả 2 Mặt trận Đông và Tây Âu → Hai bên ở vào thế cầm cự.

- Tháng 11/1917: Cách mạng tháng 10 Nga thành công → Chính phủ Xô viết thành lập

- Ngày 3/3/1918: Chính phủ Xô viết ký với Đức Hiệp ước Bơ-rét Li-tốp → Nga rút khỏi chiến tranh

- Đầu năm 1918: Đức tiếp tục tấn công Pháp → Một lần nữa Pa-ri bị uy hiếp

- Tháng 7/1918: Mĩ đổ bộ vào châu Âu, chớp thời cơ Anh - Pháp phản công → Đồng minh của Đức đầu hàng: Bungari 29/9, Thổ Nhĩ Kỳ 30/10, Áo - Hung 2/11.

- Ngày 9/11/1918: Cách mạng Đức bùng nổ → Nền quân chủ bị lật đổ

- Ngày 1/11/1918:  Chính phủ Đức đầu hàng → Chiến tranh kết thúc

3. Kết cục của cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất

- Hậu quả của chiến tranh

+ Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc với sự thất bại của phe Liên Minh, gây nên thiệt hại nặng nề về người và của.

+ 10 triệu người chết.

+ 20 triệu người bị thương.

+ Chiến phí 85 tỉ đô la.

+ Các nước Châu Âu là con nợ của Mỹ.

+ Bản đồ thế giới thay đổi.

- Cách mạng tháng Mười Nga thành công đánh dấu bước chuyển lớn trong cục diện thế giới.

- Tính chất: Chiến tranh thế giới thứ nhất là cuộc chiến tranh đế quốc phi nghĩa.

Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918)

1.1. Quan hệ quốc tế cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX

- Chủ nghĩa tư bản phát triển theo quy luật không đều làm thay đổi sâu sắc so sánh lực lượng giữa các đế quốc ở cuối XIX đầu XX.

- Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc cũng không đều. Đế quốc già (Anh, Pháp) nhiều thuộc địa. Đế quốc trẻ (Đức, Mĩ) ít thuộc địa.

- Mâu thuẫn giữa các đế quốc về vấn đề thuộc địa nảy sinh và ngày càng gay gắt.

- Các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra ở nhiều nơi vào cuối thế kỷ XIX:     

- Từ 1894 đến 1895: Chiến tranh Trung-Nhật → Nhật chiếm Đài Loan, Triều Tiên, Mãn Châu, Bành Hồ.

- Năm 1898: Chiến tranh Mĩ-Tây Ban Nha → Mĩ cướp được Phi-lip-pin, Cu-ba, Ha-oai, Guy-a-na, Pu-éc-tô Ri-cô.

- Từ 1899 năm 1902: Chiến tranh Anh -Bô ơ → Anh chiếm Nam Phi.

- Từ 1904 năm 1905: Chiến tranh Nga-Nhật → Nhật thống trị Triều Tiên, Mãn Châu và một số đảo ở nam Xa-kha-lin.

Lược đồ Chủ nghĩa tư bản (thế kỷ XVI đến 1914)

- Trong cuộc chạy đua giành giật thuộc địa, Đức là kẻ hiếu chiến nhất, lại ít thuộc địa. Đức đã cùng Áo - Hung, Italia thành lập “phe Liên Minh”, năm 1882 chuẩn bị chiến tranh chia lại thế giới.

- Để đối phó Anh đã ký với Nga và Pháp những Hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước (đầu thế kỉ XX).

- Đầu thế kỉ XX ở châu Âu đã hình thành 2 khối quân sự đối đầu nhau, âm mưu xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ và thuộc địa của nhau, điên cuồng chạy đua vũ trang, chuẩn bị cho chiến tranh, một cuộc chiến tranh đế quốc nhằm phân chia thị trường thế giới không thể tránh khỏi.

Liên minh                                 Hiệp ước

ĐỨC - ÁO - HUNG      ⇔       ANH - PHÁP - NGA

(1882)                                   (1890-1907)

- Hai khối quân sự ráo riết chạy đua vũ trang  tích cực chuẩn bị chiến tranh

Hai khối: màu đỏ khối Liên Minh, màu xanh khối Hiệp ước

1.2. Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh

- Nguyên nhân sâu xa

+ Sự phát triển không đều của các nước đế quốc ,mâu thuẫn giữa các đế quốc về thuộc địa ngày càng gay gắt (trước tiên là giữa đế quốc Anh với đế quốc Đức) là nguyên nhân cơ bản dẫn đến chiến tranh.

+ Sự tranh giành thị trường thuộc địa giữa các đế quốc với nhau.

- Nguyên nhân trực tiếp

- Sự hình thành hai khối quân sự đối lập, kình địch nhau.

→ Duyên cớ: 28/6/1914 Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo-Hung bị ám sát tại Bô-xni-a (Xéc bi)

- Đến năm 1914, sự chuẩn bị chiến tranh của 2 phe đế quốc cơ bản đã xong. Ngày 28.6.1914, Áo - Hung tổ chức tập trận ở Bô-xni-a. Thái tử Áo là Phơ-ran-xo Phéc-đi-nan đến thủ đô Bô-xni-a là Xa-ra-e-vô để tham quan cuộc tập trận thì bị một phần tử người Xéc-bi ám sát. Nhân cơ hội đó Đức hùng hổ bắt Áo phải tuyên chiến với Xéc-bi. Thế là chiến tranh đã được châm ngòi.

Francois Ferdinand bị ám sát.

Lược đồ Chiến tranh thế giới thứ nhất

2.1. Giai đoạn thứ nhất (1914 - 1916)

- Chiến tranh bùng nổ

+ 28/6/1914, Hoàng thân thừa kế ngôi vua Áo-Hung bị ám sát

+ 28/7/1914, Áo-Hung tuyên chiến với Xéc-bi.

+ 1/8/1914, Đức tuyên chiến với Nga.       

+ 3/8/1914, Đức tuyên chiến với Pháp

+ 4/8/1914, Anh tuyên chiến với Đức.

- Chiến tranh thế giới bùng nổ diễn ra trên 2 mặt trận Đông Âu và Tây Âu

Quân Đức vào Pháp

- Năm 1914: Ở phía Tây ngay đêm 3.8 Đức tràn vào Bỉ, đánh sang Pháp, cùng lúc ở phía Đông; Nga tấn công Đông Phổ → Đức chiếm được Bỉ, một phần nước Pháp uy hiếp thủ đô Pa-ri cứu nguy cho Pa-ri.

- Năm 1915: Đức, Áo - Hung dồn toàn lực tấn công Nga → Hai bên ở vào thế cầm cự trên một Mặt trận dài 1200 km.

- Năm 1916: Đức chuyển mục tiêu về phía Tây tấn công pháo đài Véc-doong → Đức không hạ được Véc-đoong, 2 bên thiệt hại nặng.

- Những năm đầu Đức, Áo - Hung giữ thế chủ động tấn công. Từ cuối 1916 trở đi. Đức, Áo - Hung chuyển sang thế phòng ngự ở cả hai mặt trận Đông Âu, Tây Âu.

2.2. Giai đoạn thứ 2 (1917 - 1918)

- Tháng 2/1917: Cách mạng dân chủ tư sản ở Nga thành công → Chính phủ tư sản lâm thời ở Nga vẫn tiếp tục chiến tranh.

- Ngày 2/4/1917:  Mĩ tuyên chiến với Đức, tham gia vào chiến tranh cùng phe Hiệp ước → Có lợi hơn cho phe Hiệp ước.

- Năm 1917: Chiến sự diễn ra trên cả 2 Mặt trận Đông và Tây Âu → Hai bên ở vào thế cầm cự.

- Tháng 11/1917: Cách mạng tháng 10 Nga thành công → Chính phủ Xô viết thành lập

- Ngày 3/3/1918: Chính phủ Xô viết ký với Đức Hiệp ước Bơ-rét Li-tốp → Nga rút khỏi chiến tranh

- Đầu năm 1918: Đức tiếp tục tấn công Pháp → Một lần nữa Pa-ri bị uy hiếp

- Tháng 7/1918: Mĩ đổ bộ vào châu Âu, chớp thời cơ Anh - Pháp phản công → Đồng minh của Đức đầu hàng: Bungari 29/9, Thổ Nhĩ Kỳ 30/10, Áo - Hung 2/11.

- Ngày 9/11/1918: Cách mạng Đức bùng nổ → Nền quân chủ bị lật đổ

- Ngày 1/11/1918:  Chính phủ Đức đầu hàng → Chiến tranh kết thúc

3. Kết cục của cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất

- Hậu quả của chiến tranh

+ Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc với sự thất bại của phe Liên Minh, gây nên thiệt hại nặng nề về người và của.

+ 10 triệu người chết.

+ 20 triệu người bị thương.

+ Chiến phí 85 tỉ đô la.

+ Các nước Châu Âu là con nợ của Mỹ.

+ Bản đồ thế giới thay đổi.

- Cách mạng tháng Mười Nga thành công đánh dấu bước chuyển lớn trong cục diện thế giới.

- Tính chất: Chiến tranh thế giới thứ nhất là cuộc chiến tranh đế quốc phi nghĩa.